Okul yöneticilerinin sosyal takas, özümseme kapasitesi düzeyleri ve psikolojik sözleşme algıları arasındaki ilişki

Abstract

Araştırmanın amacı; okul yöneticilerinin sosyal takas, özümseme kapasitesi düzeyleri ve psikolojik sözleşme algıları arasındaki ilişkiyi belirlemek ve okul yöneticilerinin demografik özelliklerine göre yöneticilerin sosyal takas, özümseme kapasitesi düzeyleri ve psikolojik sözleşme algıları arasında istatistiksel bakımdan anlamlı farklılıklar olup olmadığını ve okul yöneticilerinin sosyal takas ve özümseme kapasitesi düzeylerinin psikolojik sözleşme algılarının yordayıcısı olup olmadığını saptamaktır. İlişkisel tarama modeli ile yürütülmüş olan araştırmanın evrenini 2018-2019 eğitim-öğretim yılında Bolu il genelinde 147 resmi ilkokul, ortaokul ve lisede görev yapan 341 okul yöneticisi oluşturmaktadır. Evrendeki tüm okullara ulaşılmıştır ve geri dönen veri toplama araçlarından 249 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Araştırmada veriler, okul yöneticilerinden ölçek yolu ile toplanmıştır. Dört bölümden oluşan ölçme aracının birinci bölümünde, ölçme aracı ve araştırma hakkında açıklayıcı kısa bilgi ile araştırmaya katılanlar hakkında bilgi toplamak amacıyla oluşturulan kişisel bilgi formu bulunmaktadır. Diğer bölümlerde okul yöneticilerinin sosyal takas algılarını belirlemek amacıyla kullanılan Sosyal Takas Algısı Ölçeği (Karagonlar, Öztürk ve Özmen, 2016), özümseme kapasitesi düzeylerini belirlemek amacıyla kullanılan araştırmacı tarafından geliştirilen Özümseme Kapasitesi Ölçeği ve okul yöneticilerinin psikolojik sözleşme algılarını belirlemek amacıyla kullanılan araştırmacı tarafından geliştirilen Okul Yöneticilerinin Psikolojik Sözleşme Algısı Ölçeği yer almaktadır. Veriler SPSS 17 paket programı ile çözümlenmiştir. Verilerin analizinde frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis H testleri ile korelasyon ve regresyon analizinden yararlanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre okul yöneticilerinin sosyal takas ve özümseme kapasitesi düzeylerine ve edinim boyutuna ilişkin görüşleri `katılıyorum` düzeyindedir. Okul yöneticilerinin özümseme kapasitesinin benimseme, dönüştürme ve faydalanma boyutlarında `tamamen katılıyorum` düzeyindedir. Ayrıca okul yöneticilerinin ilişkisel sözleşme, dengeli sözleşme ve psikolojik sözleşme algıları `katılıyorum` düzeyindedir. En düşük ortalamaya sahip boyutun `kararsızım` düzeyinde olan işlemsel sözleşme boyutu olduğu görülmektedir. Okul yöneticilerinin sosyal takas, özümseme kapasitesi düzeylerine ve psikolojik sözleşme algılarına ilişkin görüşleri demografik bilgilere göre incelenmiş, okul yöneticilerinin sosyal takas algısında cinsiyet, eğitim durumu, görev yaptıkları okuldaki yöneticilik süresi ve öğrenci sayısı değişkenlerine göre; özümseme kapasitesi düzeylerinde okul türü ve görev değişkenlerine göre anlamlı fark bulunmuştur. Ayrıca okul yöneticilerinin psikolojik sözleşme algıları arasında görev, yaş, yöneticilik kıdemi, görev yaptıkları okuldaki yöneticilik süresi ve öğrenci sayısı değişkenlerine göre anlamlı fark bulunmuştur. Okul yöneticilerinin sosyal takas, özümseme kapasitesi ve psikolojik sözleşme algıları arasında pozitif yönde, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sosyal takas ve özümseme kapasitesinin okul yöneticilerinin psikolojik sözleşme algısının anlamlı yordayıcıları olduğu anlaşılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Okul yöneticileri, sosyal takas, özümseme kapasitesi, psikolojik sözleşme.

The main aim of this research is to determine the relation among school administrators' levels of social exchange, absorptive capacity, and perception of psychological contract. Furthermore we have intended to determine if there is statistically meaningful differences among school administrators' views on social exchange, absorptive capacity and psychological contract according to demographic variables and if social exchange and absorptive capacity are predictors of school administrators' psychological contract perceptions. The population of this relational survey research consists of 341 school administrators, working in 147 schools in Bolu in 2018-2019 academic year. All schools have been reached in the universe and 249 usable surveys have been gathered for this research. The data in the research were collected from school administrators via a scale. Four survey instruments were used in the research. The first one was personal inquiry form that was created for a short explanatory information about survey instruments and a collecting knowledge with respect to participants to survey. The other survey instruments were Social Exchange Scale (Karagonlar, Öztürk ve Özmen, 2016), Absorptive Capacity Questionnaire, School Administrators' Psychological Contract Questionnaire that were developed by the researcher. Data was analyzed with SPSS 17 software. Analyzing the data, percentage, frequency, standart deviation, Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis H test, correlation and regression analysis were used. According to the results, school administrators' views on levels of social exchange, absorptive capacity, and dimension of acquisition are at 'agree' level. The school administrators' views on levels of dimensions of assimilation, transformation and exploitation are at 'strongly agree' level. Also school administrators' views on realitional contract, balanced contract and psychological contract are at 'agree' level. The dimension that has the lowest mean is transactional contract with 'neither agree nor disagree' degree. School administrators' views on social exchange, absorptive capacity, and psychological contract have been analyzed by demographics variables. According to the results, it is found that school administrators' gender, education level, seniority at current school and the number of students have significant effect on social exchange. School administrators' type of their school and position have significant effect on school administrators' levels of absorptive capacity. Also school administrators' position, age, seniority, seniority at current school and the number of sudents have significant effect on psychological contract. According to the results, it is found that social exchange, absorptive capacity, and psychological contract have positive, statistically significant and medium level relationship. Social exchange and absorptive capacity are predictors of school administrators' psychological contract. Key words: School administrators, scial exchange, asorptive capacity, pychological contract.