Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yardımıyla Bitlis Deresi taşkın risk analizi

Abstract

Taşkınlar yerleşim yerlerini tehdit eden ve sık görülen doğal afetlerden biridir. Özellikle yeryüzündeki nüfus artışına bağlı olarak yerleşim yerlerinin, endüstriyel tesislerin artışı ve bununla birlikle doğaya olan müdahalelerin artışıyla, küresel iklim değişikliğinin de etkisiyle taşkınlar insanoğlu için her geçen gün daha büyük bir risk haline gelmektedir. Bu nedenle yerleşim yerlerinde taşkın kontrol çalışmaları inşaat mühendisliğinin en önemli problemlerinden biridir. Etkin bir taşkın kontrolü için ilgili havzanın hidrolojisinin ve taşkının önceden tahmin edilmesinin önemi de büyüktür. Bu çalışmada; bölgenin hidrolik ve hidrolojik verilerine dayalı olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak il merkezinden geçen Bitlis Çayının taşkın tahminleri yapılması amaçlanmıştır. Bitlis il merkezi; geçmişte güvenlik, su kaynaklarına yakınlık gibi nedenlerle akarsu yatağı içerisine kurulmuş ve vadi topoğrafyası nedeniyle düzensiz bir kentleşmeye sahip olup zaman zaman taşkınlara maruz kalması nedeniyle taşkınlar bakımından dikkat edilmesi gereken bir bölgedir. Yeraltı kaynak sularıyla birlikte dönemsel olarak yağışların ve ani kar erimelerinin de etkisiyle yüksek debilere ulaşan dere şehir merkezinde çevresindeki mesken ve ticaret merkezlerine büyük tehdit oluşturmaktadır. Taşkın analizleri, Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımlarından ArcGIS yazılımı ve bu yazılımla entegre kullanılabilen HEC-GeoRAS yazılımı yardımıyla yapılmıştır. Öncelikle, yerel idarelerden temin edilen 1/5000 ölçekli hâlihazır haritalar ArcGIS yardımıyla sayısallaştırılarak havzanın sayısal yükseklik modelleri elde edilmiştir. Daha sonra, US ArmyCorps of Engineers tarafından geliştirilen HEC-RAS (Hydrologic Engineering Centers - River Analysis System) yazılımı yardımıyla taşkın yatağının hidrolik karakteristikleri ve su yüzü profilleri belirlenmiştir. Analizin son aşaması olarak HEC-RAS'ta oluşturulan su yüzü profilleri tekrar HEC-GeoRAS'a aktarılarak taşkın haritaları elde edilmiştir. Sonuç olarak, farklı periyotlarda meydana gelebilecek farklı taşkın senaryoları değerlendirilmiş ve çözüm önerileri tartışılmıştır.

Floods are one of the frequent natural disasters which threaten the settled areas. Specially, floods are bringing higher risks for increasing settled areas where depending on rises of population and rising industrial facilities for all that because of increasing interventions to the nature with effecting changing global climate daily. Therefore, one of the most important problems of civil engineering is the flood control studies. For an effective flood control, it is important to estimate the basin hydrology and flood conditions previously.In this study, it has been aimed to estimate the local hydraulic and hydrologic data of flood that passing from city center of Bitlis Stream. Bitlis city center has established around the river by the reason of security and water resources, and the city has an irregular urbanization for valley topography because of exposure, so care should be taken in terms of floods. The river reaches at high flow rate due to the underground spring water, periodical rains and instantaneous snowmelts, and it has been threatening to domicile and the city center. In the field of activity has included ArcGIS software from Geographic Information Systems and software of HEC-GeoRAS which is integrated with this software. First of all, it has obtained the basin's numerical gradient models with the help of ArcGIS by using 1/5000 scale base maps provided by local government. Then, water face profiles and hydrological characteristics of the flood base have been determined with aid of HEC-RAS (Hydrologic Engineering Centers-River Analysis System) software which is developed by US Army Corps of Engineers. As a final step of the analysis, obtained flood maps and water face profiles which are made up at the HEC-RAS are transferred to HEC-GeoRAS one more time. As a result, different flood scenarios that may occur in different periods were evaluated and solutions were discussed.