Türkiye`de yabancı okullar ve azınlık okulları (1925-1926)

Abstract

Yabancı okullar ve azınlık okulları, asırlar boyunca misyoner faaliyetlerinin en önemli ayağını oluşturmuştur. Bu okullar, daha çok eğitim dışı faaliyetleriyle gündeme gelmiş, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılma sürecine doğrudan etkide bulundukları iddiası tartışma konusu olmuştur. Osmanlı döneminde sayısız yasal düzenlemeye tâbi olan bu okullar, özellikle on dokuzuncu yüzyılda aldıkları dış destekle günden güne büyümeye devam etmiştir. Tanzimat ve Islahat Fermanları, 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi, 1901 Midilli Olayı, 1913 Uzlaşması, Birinci Dünya Savaşı ve Mondros Mütarekesi; yabancı okullar ve azınlık okullarını doğrudan ilgilendiren onlarca gelişmeden yalnızca birkaçı olmuştur. Türkiye Cumhuriyetinin ilan edildiği 1923 yılından sonra Türkiye genelinde faaliyet göstermeye devam eden gayrimüslim okullarının 1925-1926 eğitim öğretim yılındaki durumlarını konu edinen bu çalışmada; Lozan Antlaşması'nın, Cumhuriyet'in ilanının, Tevhid-i Tedrisat Kanununun ve diğer yasal düzenlemelerin bu okullara etkileri irdelenmiştir. Latin Alfabesinin kabul edilmesinin öncesinde gayrimüslim okullarının öğretmen ve öğrencilerine ilişkin özellikleri; eğitim materyalleri, okul binaları, demirbaşları ve tarihçeleri çalışma konusuna dahil edilmiştir. Bu çerçevede öncelikli olarak İhsaiyat Mecmuaları ve Maarif Salnameleri incelenmiş; Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Milli Eğitim Bakanlığı Arşivi gibi arşivlerden yararlanılmıştır. Türk milli eğitiminin ana ilkelerinin oluşmasında etkili olan Dewey ve Kühne'nin araştırmaları ve raporları; Düstur, Sicill-i Kavanini, Zabıt Cerideleri, Resmi Gazete ve özel gazete arşivleri de araştırmanın kaynakları arasında yer almıştır. Eğitim tarihine ilişkin hatırat, kitap, makale ve tezler de bu çalışmanın hazırlanmasında kullanılan diğer kaynaklardır. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde azınlık okulları ile yabancı okulların tarihçeleri, hukuki altyapıları göz önünde bulundurularak irdelenmiş, ikinci ve üçüncü bölümler ise 1925-1926 eğitim ve öğretim yılında mevcut yabancı okullar ve azınlık okullarına ayrılmıştır. Çalışmanın sonunda değerlendirme kısmı yer almaktadır.

Foreign schools and minority schools are thought to have been the most significant component of missionary activities for centuries. These schools were distinguished with the non-educational activities and they were argued to have direct influence on the collapse of the Ottoman Empire. The schools which encountered numerous legislative regulations in the period of the Ottoman Empire continued to grow with the external support day by day, especially in the 19th century. The Imperial Edict of 1839, the Reform Edict of 1856, the Statute on General Education of 1869, 1901 Lesvos Incident, 1913 Compromise, World War I and Mondros Armistice Agreement were only some of the events directly concerning foreign and minority schools. Outlining the position of the non-muslim schools in the education year 1925-1926, which survived after the declaration of a new republic, this study investigates the impacts of Lausanne Treaty, declaration of the republic, the Unity of Education Law and the other legislative regulations on these schools. The study also includes student and teacher characteristics, educational materials, school buildings, school inventories and history of the schools. In line with the aim of the study, statistical periodicals and educational annuals were initially examined; and the Ottoman Archives of The Prime Ministry, the Turkish Republic Archives of The Prime Ministry and the Archives of Ministry of National Education were used in data collection process. The studies and reports of Dewey and Kühne, who were influential in establishing fundamental principles of Turkish national education; legislative regulations, law registries, parliamentary minutes, official journal and the archives of newspapers were included as sources of data. Additionally, memoirs, books, articles and theses on the history of education are among the other sources. Consisting of three parts, the study examines the history of the foreign and the minority schools in the light of their legislative framework in the first part. The second and third parts of the study handle the foreign and the minority schools in the education year 1925-1926. Lastly, the discussion part takes place at the end of the study.