Türkiye`de engelli istihdamı ve bir araştırma

Abstract

Toplumun tüm bireyleri için önemli olan çalışma hakkı, özürlüler için, yaşadıkları topluma katılmada kilit rol oynamaktadır. Bir şey üretmek için bedensel ve zihinsel olarak çaba harcama anlamına gelen çalışma, birey ve içinde yaşadığı toplum açısından çok önemli anlamlar içermektedir. Özürlülerin istihdamı önündeki engeller bir bütün olarak değerlendirildiğinde bu engellerin birbirlerine bağlı etmenler olduğu görülmektedir. Özürlülerin istihdamı konusundaki politikaların yetersizliği, özürlülerin istihdamdan önce yeterince eğitilememeleri, özürlülerin eğitim ve vasıf düzeylerinin düşük olması, genel olarak toplumun özürlülere yönelik önyargıları, işverenlerin özürlülere yönelik olumsuz tutumları vb. nedenler özürlülerin istihdamı önündeki başlıca engellerdir. Bütün bu engellerin yanı sıra özürlülerin çalışma yaşamında karşılaştıkları sorunlar nedeniyle istenen başarıyı elde edememeleri de işsiz özürlülerin istihdamını güçleştiren yeni bir etkene dönüşmektedir. Ülkemizde genel olarak özürlü iş gücünün, mesleki eğitim yönünden yetersiz ve vasıfsız bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Bunun temel sebebi de mesleki eğitimlerin istihdam odaklı olmayışıdır.Bu çalışmada temel amacımız; işveren açısından özürlülerin istihdamı sırasında karşılaşılan sorunları belirlemek, özürlülerin, eğitimlerini aldıkları mesleklerde etkin olabilecekleri alanlarda istihdam edilmeleri, özürlüler için ihtiyaç duyulan düzenlemelerin yapılmasının özürlülerin istihdamını ve iş verimliliğini artıracağı, işverenlerin uygun teşviklerle özendirilmesi gerektiği vb. öneriler geliştirilecektir. Araştırmanın çalışma evrenini, İstanbul Avrupa Yakası, İş Kanunu (4857) kapsamında özürlü çalıştırma yükümlülüğü bulunan özel işletmelerin insan kaynakları departmanında çalışan yöneticiler ile özürlü istihdamına katkı sağlayan vakıfların genel müdürleri oluşturmaktadır. Toplam 13 işyeri insan kaynakları yöneticisi, 2 vakıf genel müdürü, 1 İŞ-KUR şube müdürü ve 1 milletvekili, 17 kişi ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, çalışan özürlülerin düşük ücretli, az vasıf gerektiren basit işlerde çalıştırıldıkları, ayrıca ileri özür derecesi olan, cihaz ve yardımcı araç kullanan özürlülerin çalışma hayatında çok az yer aldıkları görülmüştür. Araştırmada özürlülerin çalışma yaşamlarına yönelik politikaların ve düzenlemelerin olmadığı, diğer taraftan çalışan özürlülerin çalışma yaşamına ilişkin gereksinimleri konusunda bilinçli olmadıkları ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın, özürlü istihdamı konusundaki bakış açılarının ve uygulamalarının akademik açıdan güncelliği hakkında fikir sağlaması bakımından yararlı olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, mülakat yapılan sektör/işletmelerde engelli istihdamının, yasalarla belirtilen şekilde ne kadar gerçekleştirildiğine ilişkin bilgi edinilmesi ve mevcut uygulamalara/durumlara akademik bir yorum getirmesi mümkün olabilecektir.Bu bağlamda birinci bölümde özürlülük kavramı, ülkenin genel özürlülük profili, yasal çerçeve, engellilerin gereksinimleri, ikinci bölümde özürlülerin istihdamı açısından rehabilitasyon kavramı, özürlülere yönelik istihdam politikaları, özürlülerin iş yaşamında karşılaştıkları sorunlar, hukuki sonuçlar, özürlülere yönelik ayrımcılık hakkında açıklama yapılmıştır. Üçüncü bölümde özürlülerin istihdam sorununun betimlenmesine çalışıldığı bu araştırmada; niteliksel araştırma yöntemi kullanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Özürlülük, istihdam, iş kanunu, sosyal politika

The right to labor which is important for all the individuals in the society plays a key role for disabled people to take part in the society. The labor which means physical and mental endeavor to produce something has strong meanings for the individual and the society he lives in. When the obstacles before the employment of disabled people are examined as a whole, it is observed that these obstacles are the elements connected to each other. The inadequacy of policies about the employment of disabled people, insufficient education of the disabled before being employed, low education and qualification levels of the disabled, the society?s prejudice against the disabled in general, the negative approach of employers towards the disabled, etc. are the main obstacles before the employment of disabled people. Besides all these obstacles, the disabled people can not achieve the desired success in work life because of the problems they encounter. This also creates a problem making the employment of the disabled people more difficult. It is seen that, generally, labor force of the disabled has an insufficient and unqualified structure in terms of vocational training in our country. The main reason behind this is that vocational training is not employment focused.Our main purpose in this study is to identify the problems encountered in the employment of disabled people in terms of employer and to make suggestions such as employing the disabled in the areas where they can perform the profession they have been trained for; increasing the employment of the disabled people and labor productivity by making the regulations required for the disabled and encouraging the employers by appropriate incentives etc. The work environment of the study is comprised of the managers working in the human resources department of private establishments which have the obligation of employing disabled people in the scope of İstanbul European Side Labor Act (4857) and the general directors of the foundations which make contribution to the employment of the disabled people. Face-to face interviews have been conducted with 17 persons in total including 13 human resources managers, 2 general directors of foundations, 1 Turkish Labor Institution (İŞ-KUR) section director, 1 one member of the parliament. In the study, it is observed that the working disabled people are employed for simple works requiring little qualification with low wages. Besides the disabled people with high disability, using apparatus and vehicle rarely participate in work life. In the study, it is seen that the policies or regulations on the work life of the disabled do not exist. On the other hand the working disabled people are not conscious about their requirements in work life. This study is expected to be fruitful by providing current opinions on the academic perspectives and implementations on the employment of disabled people. Besides it may be possible to receive information about how far the employment of disabled people in the interviewed sector/establishments may be realized as indicated in legislations. And it also enables making an academic interpretation of current implementations/situations.In this context, there are explanations in the first section on the concept of disability, legal framework and the requirement of the disabled. In the second section, rehabilitation concept in terms of the employment of disabled people, employment policies for the disabled, the problems encountered by disabled people in work life, legal procedures, discrimination against the disabled have been examined. The quality research method is used in the third section of this study aiming to identify the employment problem of disabled people.Key Words: Disability, employment, labor act, social policy