14.-15. Yüzyıl erken dönem Osmanlı tarihinde bir saray şehri: Dimetoka

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş dönemi tarihini aydınlatmaya yönelik çalışmalar günümüzde devam etmektedir. Çalışmaların zorlayıcılığı erken döneme dair yazılı kaynakların yetersiz oluşuyla ilgilidir. Devletin 14.-15. yüzyılına dair yapılan araştırmalar henüz tatmin edici bir seviyeye ulaşmamıştır. Özellikle kuruluşu aydınlatmaya dönük araştırmalarda merkeze Anadolu'nun yerleştirilmesi ve uzun yıllar Balkanlar'ın gözardı edilmesiyle sürecin çözümlenmesi bir anlamda ötelenmiştir. Balkan coğrafyasında yapılan araştırmalar arttıkça Osmanlı devlet sisteminin anlaşılmasına dönük yeni bilgiler elde edilmeye başlanmıştır. Bu çalışmalar söz konusu yüzyıllara tarihlenen tahrir defterleri, vakfiyeler, mimari eserler ve özelikle de imaret-zaviyeler üzerinden yürütülmektedir. Bu çalışmada günümüzde Yunanistan sınırları içinde yeralan, Edirne'nin 40 km. güneyinde kalan Dimetoka şehri üzerinden bir okuma yapılacaktır. Osmanlı'nın kuruluşuna dönük tezlere değinildikten sonra Dimetoka özelinde 14.-15. yüzyıl devlet yapılanmasına dair bilgiler bir araya getirilecektir. Şehrin topoğrafik yapısı, Meriç nehrine bağlı Kızıldeliçay'ın varlığı, iskana elverişli tarım arazilerine sahip olması Dimetoka'yı önemli kılmış, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde bir süre başkent olarak kullanılmasına neden olmuştur. Saray şehri olan Dimetoka'nın Seyyid Ali Sultan'ın tekkesini kurduğu şehir olması ve beş önemli Bektaşi merkezinden birisine dönüşmesi tez olarak Dimetoka'yı tercih etmemde etkili olmuştur. Osmanlı devletinin saray şehirlerinden biri ve padişahın hassa toprağı olan Dimetoka'nın önemli bir Bektaşi merkezi olması nedeniyle I. Bayezıd'ın inşa ettirdiği Çelebi Sultan Mehmed Camisi ve Seyyid Ali Sultan tekkesi özelinde devletin kuruluş dinamiklerine dair bir çıkarım yapılmaya çalışılmıştır.

Studies focusing on the history of the foundation era of the Ottoman Empire are ongoing. The challenge of the studies lays in the insufficiency of the documentation pertaining to this period. Researches on the 14th and 15th century of the State have still not reached to a satisfactory level. Due to the fact that the researches targeting to shed a light specifically on the foundation have focused primarily on Anatolia and ignored the Balkans for a long while, in a sense, a thorough analysis of the period was delayed. As the number of researches across the Balkans increased, new information on the Ottoman State system emerged. These studies cluster around the cadastral record books, foundation certificates and charters, architectural works and especially on imarets-zawiyas. This study offers an analysis concentrating on Didymoteicho (Dimetoka), a city laying km. south of Edirne, in Greece. Following a general outlook of the theses on the foundation of the Ottoman State, the study offers a collection of the data on the state structuring of the 14th and 15th centuries, with reference to official documents. The topographical structure of the city, situated at the delta connection of River Meric (Evros) to Kızıldeliçay (Erythropotamos), and its fertile lands enabling settlement outside the citadel turned Didymoteicho into an important center, which was used as a capital city for a while both by Byzantine and Ottoman thrones. The fact that Didymoteicho is the town where Seyyid Ali Sultan founded his dervish lodge and that the town eventually evolved into one of the top five Bektashi centers prompted me to focus on Didymoteicho in this dissertation. I have tried to infer on the establishment and formation dynamics of the State, with regard to and Seyyid Ali Sultan's lodge and Celebi Sultan Mehmet (Mehmet I) Mosque, ordered by Sultan Bayezid I in Didymoteicho, a palatial town, which stood as a significant Bektashi center and a part of the imperial lands.