Çoruh nehri havzasına bağlı Oltu mikro havzasında kanal ve oyuntu erozyonuyla gerçekleşen toprak kaybının belirlenmesi

Abstract

Toprağı en fazla aşındıran erozyon çeşidi su erozyonudur. Su erozyonuyla gerçekleşen oyuntu ve kanal erozyonları ise büyük miktarda toprak kütlelerinin erozyona uğramasına ve taşınmasına neden olarak sel ve taşkın olaylarını tetiklemekte bu da rusubat birikimini artırmaktadır. Bu çalışma, Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi kapsamında, Çoruh Nehri Havzasının alt havzalarından Oltu mikro havzasında 14 farklı deneme alanında gerçekleştirilmiştir. Deneme alanları rastgele seçilmiş 100 m uzunluğundaki kanal (1.sınıf ve 2.sınıf dereler) ve oyuntu sistemlerinden ibarettir. Bu 14 alandaki kuru ve sulu dere şevlerinde/kenarlarında `erozyon çubuk yöntemi` 2,5 yıllığına uygulanarak, oyuntu ve kanal erozyonuyla kaybolan toprak miktarı ölçülmüştür. Çalışmanın birinci (Haziran 2016 – Mayıs 2017) ve ikinci (Haziran 2017 – Mayıs 2018) yılları için ölçülen ortalama kanal ve oyuntu erozyonu değerleri sırasıyla 47,5 ve 30,5 ton/km/yıl'dır. Çalışmanın son altı aylık dönemi (Haziran 2018 –Kasım 2018) için bu değer yağış miktarının artmasıyla birlikte 159 ton/km/yıl olarak çok daha fazla hesaplanmıştır. İki buçuk yıl süresince üretilen ortalama yıllık toprak kaybı ise 90,2 ton/km/yıl'dır. Sonuç olarak bu çalışma kanal ve oyuntu erozyonun çok dinamik bir süreç olarak gerçekleştiğini, zamansal ve mekânsal ölçütlerin bu süreçte çok büyük bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu bağlamda bu tür çalışmaların daha uzun süreli yapılarak yağış farklılıklarının erozyona olan etkisinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca elde edilen veriler bağlı olarak bu çalışma, havzada çeşitli ıslah tedbirlerinin (özellikle oyuntularda) alınarak toprak kaybının önlenmesi ve akarsularla taşınan sediment/rusubat miktarının azaltılması ve neticesinde barajların ekonomik ömrünün uzatılması için yapılacak olan yeni çalışmalara altlık oluşturacak şekilde öncü olma niteliğini taşımaktadır.

Water erosion is one of the most important erosion types among the others. As a type of the water erosion, streambank and gully erosions cause even more soil mass movement and debris accumulation resulting more flood events. This study was carried out in 14 different experimental plots in the Oltu watershed, one of the sub-watershed of the Coruh River Basin, within the scope of the Coruh River Basin Rehabilitation Project. The experimental plots were randomly selected and identified as a 100 m stream/gully reaches. In these experimental plots, `erosion pin method` was utilize to measure streambank and gully soil losses during 2,5 year study period.The gully and streambank soil losses during the first (June 2016 – May 2017) and second year of the study period (June 2017 and May 2018) were 47,5 and 30,5 ton/km/yr, respectively. For the last six-month period of the study (June 2018 – November 2018), high soil loss (159 ton/km/yr) via gully and streambank erosion was measured due to increased precipitation amount compared to first two-year dry periods. The bank soil loss rate during the entire study period (2,5 year) was 90,2 ton/km/yr. As a conclusion, streambank and gully erosions are dynamic processes effected by the spatial and temporal scales. Therefore, bank erosion studies like this one should be extended to incorporate the effects of rainfall variation on the erosion losses. Additionally, this study is a pioneer one in the region that identifies a need for the conservation practices (particularly for the gullies) to reduce the soil losses and attached sediment in the stream system and eventually in the dam reservoirs.