II. Meşrutiyet devri Türk öykülerinde kimlik inşası

Abstract

II. Meşrutiyet devri, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş fikirlerinin tartışıldığı ve olgunlaştığı bir dönemdir. Çalışmamızda 1908-1923 olarak tarihlendirdiğimiz bu dönem, Türk edebiyatı tarihinin en çok yayım yapılan dönemi olma özelliğini taşır. Bu bakımdan siyasal, sosyolojik ve kültürel fikirlerin birbiriyle çarpıştığı bir dönem olarak dikkatleri çeker. Söz konusu fikirlerin farklı aidiyetlerle, farklı kimliklerle yorumlanması, genel anlamda edebî metinler vasıtasıyla olur. II. Meşrutiyet devrinin karakteristik özellikleri eşliğinde beliren kimliklerin edebî metinlerdeki görünümleri, devrin içinde beliren kimlik inşası olgusunu izleksel boyuta taşır. Ayrıca tezli metinlerin yoğun olarak yayımlanması, kimlik inşa etme niyetinin somut göstergelerindendir.II. Meşrutiyet devrinde anlatma esasına bağlı metinlerin çokluğu dikkat çekici seviyededir. Bu bakımdan bu devirde yayımlanan öykü metinlerinin sayısı, Tanzimat'tan 1908 yılına kadar olan öykü metinlerinden oldukça fazladır. Öykü türünün sunduğu imkânlar, devrin hareketli sosyo-politik yapısıyla örtüşür niteliktedir. Dönem içinde gerek uzun gerek küçük hikâye olarak adlandırılan öykü türü dâhilinde, yazarın okuyucuya dönük olan fikirlerinin sıkça işlendiği yazınsal metinler kendini gösterir. Çalışmamızda II. Meşrutiyet devrinin önde gelen ediplerinin öykü türündeki eserleri ile yine devrin içinde ideolojik temsilleri olan süreli yayımlardaki bazı öykü metinleri dikkate alınmıştır. Bu devirde öykü türünde metinler ortaya koyan Yakup Kadri, Halide Edip, Ömer Seyfettin, Ahmet Hikmet, Aka Gündüz, Refik Halit, Hüseyin Rahmi, Halid Ziya, Mehmet Rauf gibi önde gelen öykü yazarlarının kimlik inşası izleğini var eden metinlerinden seçtiğimiz yüz otuz dört öykü metni, çalışmamızın temel malzemesini teşkil etmektedir.Çalışmamıza II. Meşrutiyet devrinin karakteristik yapısında beliren kimlik inşası izleğinin öykü metinlerindeki görüntü düzeylerinin değerlendirilmesi temel teşkil eder. Bununla birlikte kimlik kavramını var eden unsurların, sosyolojik boyutlarıyla değerlendirilmiş olması değişen toplumsal algıları açımlamaya katkı sunmaktadır. Dil, millî kültür ve ulusalcılık, tarih ve vatan, din ve toplumsal cinsiyet kavramları üzerinden inşa edilen kimliklerin izleksel kurgudaki temsillerinin değerlendirildiği incelememizde; kimlik kavramının varlığıyla eş zamanlı görünüm kazanan ötekinin kimliği olgusu da; müstakil kavramlarla kurulan her bir bölümdeki kavram eşliğinde ele alınmaktadır.Anahtar Sözcükler: II. Meşrutiyet, Türk edebiyatı, öykü, kimlik inşası, dil, milliyet, din, cinsiyet.

The Ottoman second constitutional era is a period during which ideas about founding the Republic of Turkey were discussed and developed. Dated between 1908 and 1923 in the present study, the highest number of publishing in the history of Turkish literature was made in this period. In this sense, it is highlighted as a period during which political, sociological and cultural ideas clashed with each other. Interpretation of these ideas by different belongings and identities generally occur through literary texts. The appearance in the literary texts of the identities that emerged with the characteristic features of the second constitutional era carries the phenomenon of identity construction which arose in that era to a thematic dimension. Additionally, the intensive publication of texts with a thesis is one of the concrete indicators of the intent of identity construction.The profusion of the texts based on narration in the second constitutional era is remarkable. The number of story texts published in this period is much more than those published from the Imperial Edict of Reorganisation to 1908. The opportunities offered by the story genre are compatible with the dynamic socio-political structure of the time. Within the story genre that include both long and short ones, literary texts in which an author's ideas towards readers are frequently addressed show themselves in this period. In the present study, the story works by the leading men of letters of the time and some story texts published in certain periodicals with an ideological representation in that era were taken into consideration. The main material of the study is one hundred story texts selected from among the texts that created the theme of identity construction by prominent storywriters of the period such as Yakup Kadri, Halide Edip, Ömer Seyfettin, Ahmet Hikmet, Aka Gündüz, Refik Halit, Hüseyin Rahmi, Halid Ziya and Mehmet Rauf.The basis of the study is formed by an assessment of the extent to which the identity construction theme that emerges in the characteristic structure of the second constitutional era appears in the story texts. Additionally, the fact that the elements which create the identity concept are assessed with their sociological dimensions in the study contributes to the exploration of changing social perceptions. Analysing the representations in thematic fiction of identities constructed over the concepts of language, national culture and nationalism, history and homeland, and religion and gender, the study also addresses the identity of the other that manifests synchronously with the existence of the concept of identity along with a specific concept in each of the parts that are established with independent concepts.Keywords: Second constitutional era, Turkish literature, story, identity construction, language, nationality, religion, gender.