İnsan kaynakları yönetiminin stratejik iş ortaklığı değerlendirmesinde kurumsal çevrenin rolü

Abstract

Günümüzün artan rekabet koşullarında `insanın` önemi gittikçe artmakta, tüm iş süreçlerinde entegre insan kaynakları fonksiyonları ile ortaya çıkacak stratejik sinerji işletmeler tarafından artık çok daha arzu edilir niteliktedir. İnsan kaynakları yönetiminin bu açıdan artan stratejik önemi işletmenin iç ve dış çevre bileşenlerinin bu bağlamda etkileri ile şekillenebilecektir. İnsan kaynakları yönetiminin stratejik rolünün etkisi ve bu etkinin hangi faktörlere bağlı olacağı, işletmenin yer aldığı sektör ve alt işkoluna bağlı olarak gelişecek çevre bileşenleri ile oluşacak parametrelerle tanımlanabilir. Bunun yanı sıra, işletmenlerin deneyimledikleri kurumsallaşma sürecinin ve elde edilen kurumsallığı sürdürme çabalarının işletmelerin rekabetçi örgütsel çevrede arzu edilen amaçlarına ulaşma adına başvurdukları bir yol niteliğinde olması, iç ve dış çevre bileşenlerinin kurumsallaşmaya zemin hazırlayacak bir formda değişimini de gerekli kılacaktır. Kurumsal bir yönetim modeli, işletme fonksiyonlarının stratejilerini oluşturmada doğrudan etkili bir unsur olmakla birlikte; kurumsallaşma düzeyi ve göstergelerinin işletmenin iç-dış çevre bileşenleri ile etkileşimli olarak strateji geliştirmede etkisi bu bağlamda sistemsel bir yaklaşımda olabilecektir. Bu çalışmada; işletmenin yer aldığı işkoluna bağlı olarak ortaya çıkan iç ve dış çevre bileşenlerinin ve deneyimlediği kurumsallaşma sürecine bağlı olarak tanımlanacak kurumsallaşma göstergeleri etkileşiminde insan kaynakları yönetiminin stratejik rolünün nasıl geliştiğinin ve bunun hangi faktörlerle bağlı açıklanabileceğinin sektöre göre değişiminin gösterilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemine üretim sektörü için İSO 500 -2017 listesine giren işletmelerden İstanbul Ticaret Odası Meslek komiteleri sınıflandırmasında yer alan 46 meslek komitesini temsilen ilgili iş kollarındaki işletmelerden en az bir işletmenin seçilmesi yoluna gidilmiştir. Hizmet sektörü için ise hizmet sektörü alt iş kolları sınıflandırması göz önüne alınarak tanımlanmış 12 iş kolunun, İstanbul Ticaret Odasının meslek komiteleri sınıflandırmasında kategorize edilen 46 meslek komitesinde yer alan işletmelerden 12 alt işkolunu temsil edecek şekilde en az bir işletmenin alınması uygun görülmüştür. Araştırmada karma yöntem kullanılarak nitel ve nicel araştırma desenleri bir arada kullanılmıştır. İşletmelerin web sitelerinde yer alan metinlerden araştırmanın ana ve alt değişkeni ile anlamsal ilişki kurulan ifadeler içerik analizi ile kod, kategori ve temalar haline dönüştürülmüştür. İşletmeler ve yer aldıkları sektör için hâkim olan stratejik insan kaynakları yönetimi faktörleri, kurumsallaşma göstergeleri ve çevre bileşenleri ortaya çıkmıştır. Verilerin sektörel farklılığı çoğunlukla non-parametrik bir test olan ki -kare uygunluk testi ve Mann-Whitney U testi ile teşhis edilmiş, değişkenlerin etkileşimsel etkileri ise ki-kare homojenlik testi ile incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre, üretim ve hizmet sektörü işletmeleri stratejik insan kaynakları faktörleri açısından analamlı derecede farklıdır. Kurumsallaşma göstergelerinin bazıları üretim sektörü işletmelerinde benzer olarak saptanmış olmasına rağmen hizmet sektörü işletmelerinde anlamlı derecede farklı bulunmuştur. İç çevre, yakın (sektörel), genel çevre bileşenleri açısından hem üretim hem hizmet sektörü işletmeleri anlamlı derecede farklılaşmıştır. Çevresel bileşenler ve kurumsallaşma göstergeleri etkileşiminde kuruma özgü stratejik insan kaynakları yönetimi bileşenlerinin ortaya çıkması, bazı faktörler açısından hem üretim hem hizmet sektöründe benzer olarak saptanmıştır. Kurumsallaşma göstergeleri ile sektörel düzeyde hüküm süren ve sektörde insan kaynakları yönetiminin stratejik rolünü ortaya çıkarmada etkili olan faktörler arası etkileşimin kuruma özgü stratejik insan kaynakları yönetimi faktörlerini belirlemedeki etkisi, üretim sektörü için bazı bileşenler açısından benzer olarak bulunmasına rağmen, hizmet sektöründe tüm bileşenler için anlamlı farklılık saptanmıştır. İç çevre, yakın (sektörel) çevre, genel çevre bileşenleri ilesektörel düzeyde hüküm süren ve sektörde insan kaynakları yönetiminin stratejik rolünü ortaya çıkarmada etkili olan faktörlerin etkileşimininkuruma özgü stratejik insan kaynakları yönetimi faktörlerini belirlemede etkisi hem üretim hem de hizmet sektöründe bazı temalar için benzer olarak saptanmıştır. Genel olarak hipotezlerin kabul/ya da kısmen kabulü ortaya çıkmış; araştırma değişkenlerinin bazı alt bileşenlerinin sektör için anlamlı derecede farklılaşmadığı görülmüştür. Üretim sektöründe stratejik insan kaynakları ana başlığı altında en çok öne çıkan temalar, liderlik, yenilikçilik ve kalite; kurumsallık ana başlığı altında en çok öne çıkan temalar; sürdürülebilirlik, verimlilik, güvenirlik; çevre ana başlığı altında en çok öne çıkan temalar ise; sosyal sorumluluk, enerji yönetimi, iş sağlığı ve güvenliği konularında olduğu saptanmıştır. Hizmet sektöründe stratejik insan kaynakları ana başlığı altında en çok öne çıkan temalar; müşteri memnuniyeti, hizmet kalitesi, sürdürülebilirliktir, Kurumsallık ana başlığı altında en çok öne çıkan temalar; yenilikçilik, sürekli gelişme, liderlik; çevre ana başlığı altında en çok öne çıkan temalar ise; iş sağlığı ve güvenliği, sosyal sorumluluk, enerji yönetim sistemi konularında olduğu saptanmıştır.

The importance of human is becoming more apparent in competitive environment and the strategic synergy emerging from the integrated human resource functions is desired aim for business much more than the past. In this respect, the importance of human resource management cause significant actors to be shaped by the effects of internal and external components of environment. The strategic role of human resource management and the factors shaping this strategic role occur depending on sector and sub-work field dynamics and this relation can be defined through organizational parameters. Experienced institutionalization process for organizations and efforts to keep on this successful process is the useful way to gain desired aims in the competitive organizational environments. This situation leads environmental components to change by forming convenient dynamics for institutionalization process. In this context, the interaction effects of institutionalization level and institutionalization indicators with environmental components on developing strategy can be accomplishable through systematic approach. The aim of the study is to reveal differentiation of the factorss hapings trategic role of human resource management for an institution considering the interaction relations between internal-external environments depending on sector and work-field for organization and institutionalization indicators defined with experience institutionalization process. In the sample of the research, at least one of the enterprises in the relevant business lines representing 46 occupational committees which are included in the classification of Istanbul Chamberof Trade Committees among the companies listed in the ISO 500 -2017 list for the production sector was chosen. For the service sector, it is deemed appropriate to have at least one business representing 12 sub-branches from the 46 occupational committees categorized in the occupational committees classification of the Istanbul Chamber of Trade. Texts from company web sites are examined and content analysis is used by means of code, category and theme for the expressions that are related to main and sub-variables meaningfully. Strategic human resource management factors, institutionalization indicators and environmental components that prevail for businesses and the sector in which they are involved have emerged. The sectoral differences of the data were mostly detected by chi-square suitability test and Mann-Whitney U test which is a non-parametric test and the interaction effects of the variables were examined by chi-square homogeneity test. According to results, prevailing factors related to strategic human resource management, institutionalization indicators and environment components are revealed for organizations and the whole sector, separately. It is revealed that the factors related to strategic human resource management, institutionalization, and environmental components are differentiated for the whole sector. The interaction effect of institutionalization with environment for developing factors related to strategic human resource management are not significantly differentiated for some themes. Besides, interaction effect of institutionalization indicators with strategic human resource factors for sector causes the factors related to human resource management for organization to differentiate in the whole sector. The effect of the interaction of internal environment, close (sectoral) environment, general environmental components and factors that prevail at sectoral level and which are effective in revealing the strategic role of human resources management in the sector, has an effect on determining the strategic human resource management factors specific to the institution. In general, hypotheses were accepted / partially accepted, and some sub-components of the research variables did not differ significantly for the sector. The most prominent themes in the production sector under the main topic of strategic human resources are leadership, innovation and quality; the most prominent themes under the main topic of institutionalization are sustainability, efficiency, reliability; The most prominent themes under the main topic of environment are sustainability, energy management, occupational health and safety. The most prominent themes in the service sector under the main topic of strategic human resources are customer satisfaction, service quality, sustainability; The most prominent themes under the main topic of institutionalization are innovation, development, leadership; The most prominent themes under the main title of environment are occupational health and safety, social responsibility, energy management system.