Torbalı yöresinde yetiştirilmeye uygun sanayi domatesi çeşitlerinin belirlenmesi

Abstract

ÖZET Sanayi domatesi üretiminde görülen gelişmeler yüksek verim ve kalite özelliklerine sahip yeni çeşitlerin bulunmasıyla olmuştur. Bilindiği gibi, uygun genler uygun çevresel koşullan bulamadıkça karakterler ortaya çıkmamaktadır (Genotip+Çevre = Fenotip). Bu yüzden ıslah çalışmaları ile değişen ihtiyaçlara cevap verebilecek farklı ekolojilere uyum gösteren çok sayıda çeşidin varlığı, konunun önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Genellikle, yapılan çalışmalarda, sanayi ihtiyaçlarına cevap verebilecek olan (renk ve brix içeriği yüksek, pH derecesi düşük, verimli, meyveleri taşımaya dayanıklı) ve hastalı-zararlı-yabancı otlara dayanıldı çeşitler üzerinde durulmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışmada, bazı sanayi domatesi çeşitlerinin ülkemiz üretiminin arttırılmasındaki en büyük potansiyel bölge olarak görülen Ege Bölgesi'nin Torbalı yöresindeki performansları 2000-2002 yıllan arasında üç yıl süreyle incelenmiştir. 2000 Yılı İntrodüksiyon Çalışması: 2000 yılı introdüksiyon çalışmasında 50 adet çeşit kullanılmış, tesadüf blokları deneme desenine göre S tekerrürlü olarak dizayn edilmiştir. Kullanılan çeşitler; NPT-15, ZU-168, ZU-128, ZU-40, ZU-32, ZU-279, RPT-2332, ZU-295, ZU- 357, ZU-342, ZU-337, ZU-344, NDM-978, NM-0105, Red Moon, Bos-20/20, H- 9557, H-9661, H-9663, ES-2125, ES-2129, ES-2127, ES-2128, NS-2535, NS-812, NS-815, NS-2720, NS-0536, NS-2718, ACN-17, Kero, Ruphus, Esamech, Kargo, Frantic, CXD-187, CXD-199, CXD-203, CXD-206, CXD-181, CXD-216, CXD-215, CXD-204, CXD-211, CXD-179, CXD-207, CXD-142, CXD-208, NMD-055 ve NDM-447'dir. Denemede, çeşitlerin toplam verim, erkenci verim, teorik salça (28 brix) verimi değerleri ve ortalama meyve ağırlıkları tespit edilmiş, ilk hasat sırasında tüm tekerrürlerden alınan örneklerde yapılan analizler sonucunda, çeşitlerin brix, pH ve66 renk özellikleri ortaya konmuştur. Elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: 1. Değerlendirmeler, introdüksiyon çalışmasının en verimli çeşidinin 1 1872kg/da'lık verimle CXD-206 çeşidi olduğunu ortaya koymuştur. 2. Teorik salça verimi yönünden ilk sırayı alan 2017kg/da ile NDM-978 çeşidi olmuştur. 3. ES-2127 çeşidi, %82.94'lük erkenci verim değeriyle yörede en erkenci çeşit olarak tespit edilmiştir. 4. Brix değeri sıralamasında ES-2 128 çeşidi 5.02 brix değeriyle ilk sırada yer almıştır. 5. İntrodüksiyon çalışmasının en düşük pH değeri, H-9663 çeşidinde 4.41 değeri ile saptanmıştır. 6. 2000 yılının en yüksek renk değerine, NDM-978 çeşidi 2.84 değeri ile ulaşmıştır. 7. Ortalama meyve ağırlığı yönünden yapılan değerlendirmelerde, NDM- 055 çeşidinin 97.56gr meyve ağırlığı ile en büyük meyveli çeşit olduğu tespit edilmiştir. 2001 Yılı Ana Verim Denemesi: Bu çalışmada, ön denemede iyi performans gösteren çeşitler ve yeni. çeşitlet seçilerek ana verim denemesi kurulmuştur. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre 5 tekerrürlü olarak dizayn edilmiştir. Kullanılan çeşitler; NDM-447, NDM-553, NDM-978, ZU-357, H-9663, H-9557, Halley, CXD- 215, CXD-206, Rio Grande (St.) ve XPH-12047'dir. Denemede, çeşitlerin toplam verim, erkenci verim, teorik salça (28 brix) verimi değerleri ve ortalama meyve ağırlıkları tespit edilmiş, ilk hasat sırasında tüm tekerrürlerden alman örneklerde yapılan analizler sonucunda, çeşitlerin brix, pH ve renk özellikleri ortaya konmuştur. Elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: 1. Değerlendirmeler, 2001 yılı ana verim denemesinin en verimli çeşidinin 15042kg/da'lık verimle NDM-447 çeşidi olduğunu ortaya koymuştur.67 2. Teorik salça verimi yönünden ilk sırayı alan 2414.5kg/da ile NDM-447 çeşidi olmuştur. 3. XPH-12047 çeşidi, %64.98'lik erkenci verim değeriyle yörede en erkenci çeşit olarak tespit edilmiştir. 4. Brix değeri sıralamasında NDM-978 çeşidi 4.78 brix değeriyle ilk sırada yer almıştır. 5. 2001 yılı ana verim denemesinin en düşük pH değeri, Halley çeşidinde 4.410 değeri ile saptanmıştır. 6. 2001 yılının en yüksek renk değerine, NDM-553 çeşidi 2.902 değeri ile ulaşmıştır. 7. Ortalama meyve ağırlığı açısından en yüksek değerin, 98.22gr ile CXD- 215 çeşidinde olduğu görülmüştür. 2002 Yılı Ana Verim Denemesi: 2002 yılında yinelenen denemede, bir önceki yıl iyi performans sergileyen çeşitler seçilmiş ve aralarına yörede daha önce denenmemiş çeşitler ilave edilerek 1 1 çeşit ve 5 tekerrürle incelemeler devam etmiştir. II. Ana verim denemesinde kullanılan çeşitler; NDM-447, NDM-977, NDM-978, NDM-098, NDM-344, CXD- 206, H-3044, H-9663, Alta, XPH-12047 ve Rio Grande çeşitleridir. Denemede, çeşitlerin toplam verim, erkenci verim, teorik salça (28 brix) verimi değerleri ve ortalama meyve ağırlıkları tespit edilmiş, ilk hasat sırasında tüm tekerrürlerden alman örneklerde yapılan analizler sonucunda, çeşitlerin brix, pH ve renk özellikleri ortaya konmuştur. Elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: -.¦- 1. 2002 yılı ana verim denemesinin en verimli çeşidi 13075.83kg/da'lık verimle NDM-977 Çeşidi olmuştur. 2. NDM-977 çeşidi 2393.34kg/da ile teorik salça verimi yönünden ilk sırayı almıştır. 3. NDM-344 çeşidi, %85.24'lük erkenci verim değeriyle yörede en erkenci çeşit olarak tespit edilmiştir.68 4. Brix değeri sıralamasında NDM-977 çeşidi 5.12 brix değeriyle ilk sırada yer almıştır. 5. 2002 yılı ana verim denemesinin en düşük pH değeri, NDM-098 çeşidinde 4.410 değeri ile saptanmıştır. 6. 2002 yılının en yüksek renk değerine, NDM-098 çeşidi 2.955 değeri ile ulaşmıştır. 7. Ortalama meyve ağırlığı yönünden yapılan değerlendirmelerde, H-9663 çeşidinin 93.23gr meyve ağırlığı ile en büyük meyveli çeşit olduğu tespit edilmiştir. Üç yıllık denemenin sonuçlarına göre, NDM varyetelerinin Torbalı yöresinde oldukça tatminkar sonuçlar vereceği saptanmıştır. Özellikle NDM-447 çeşidi, yörede yaşanan aşın sıcak dönemlerdeki dayanıklılığı nedeniyle bu bölge için ideal bir çeşittir ve yöreye önerilmektedir. CXD-206 çeşidi verim açısından NDM grubunu takip etmiş, brix, renk ve erkenci verim değerlerinde de iyi sonuçlar vermiştir. Sanayinin üretim sezonunun genişlemesi açısından erkencilik oldukça önemli bir kriterdir. Dolayısıyla H-3044 ve XPH- 12047 çeşitlerinin, diğer kriterlerde çok iyi olmamalarına karşın, erkenci verim değerleri nedeniyle bölgede diğer çeşitlerle rekabet edebilecek kapasitede oldukları düşünülmektedir.

SUMMARY Development in industrial tomato production has occurred due to finding new varieties with high yield and quality features. As it is known without obtaining suitable genes and environmental conditions characters cannot emerge (Genotype + Enviroment = Fenotype). That is why, as a result of breading the existence of a large number of varieties which can adopt to different ecologies and respond to altering demands reveals the importance of the subject one more time. Generally in the literature varieties answering the needs of industry (high value of color (a/b), high brix value, low pH, high yield and strong enough to carry fruits) and resistant to disease, insects and weeds have been studied. In our study, performance of some industrial tomato varieties were investigated between 2000 and 2002 during 3 year period due to the fact that Torbali district in Aegean region considered having the highest potential to increase tomato production of our country. Introduction study of 2000: In the introduction study of 2000, 50 varieties used and the experiments were designed according to randomized blocks of plot design with 5 repetitions. Utilized varieties were; NPT-15, ZU-168, ZU-128, ZU-40, ZU-32, ZU-279, RPT-2332, ZU-295, ZU- 357, ZU-342, ZU-337, ZU-344, NDM-978, NM-0105, Red Moon, Bos-20/20, H- 9557, H-9661, H-9663, ES-2125, ES-2129, ES-2127, ES-2128, NS-2535, NS-812, NS-815, NS-2720, NS-0536, NS-2718, ACN-17, Kero, Ruphus, Esamech, Kargo, Frantic, CXD-187, CXD-199, CXD-203, CXD-206, CXD-181, CXD-216, CXD-215, CXD-204, CXD-211, CXD-179, CXD-207, CXD-142, CXD-208, NMD-055 and NDM-447. In the experiment, total yield, early yield, theoretical paste (28 brix) values were determined and then the mean value of the fruits weight were calculated. Lastly, as a result of the analysis done on samples taken from all repetitions during70 the first harvest, soluble solid (brix), pH, and color features of the varieties were determined. Utilizing the obtained results the following conclusions were drawn: 1. Evaluations pointed out that CXD-206 variety presented the highest yield with 11 872 kg/da. 2. In regard to theoretical paste yield NDM-978 variety ranked as first with 2017 kg/da. 3. ES-2127 variety was the earliest variety with %82.94 according to earliest yield values in the region. 4. ES-2128 variety with 5.02 brix values ranked as the highest in regards to ranking of brix values. 5. H-9663 variety had the lowest pH values with 4.41 in the introduction study. 6. NDM-978 variety showed the highest value of color with 2.84. 7. NDM-055 variety with 97.56 g mean fruit weight detected as the highest mean fruit weight. Main Yield Experiment of 2001 : 11 varieties showing good performance in the preliminary results were selected to establish main yield experiment. The experiment was designed according to randomized blocks of plot design with 5 repetitions. Utilized varieties were; NDM-447, NDM-553, NDM-978, ZU-357, H-9663, H-9557, Halley, CXD- 215, CXD-206, Rio Grande and XPH-12047. In the experiment, total yield, early yield, theoretical paste (28 brix) values were determined and then the mean value of the fruits weight were calculated. Lastly, as a result of the analysis done on samples taken from all repetitions during the first harvest, soluble solid (brix), pH, and color features of the varieties were determined. Utilizing the obtained results the following conclusions were drawn: 1. Evaluations pointed out that NDM-447 variety presented the highest yield with 15042 kg/da.71 2. In regard to theoretical paste yield NDM-447 variety ranked as first with 2414.5 kg/da. 3. XPH- 12047 variety was the earliest variety with %64.98 according to earliest yield values in the region. 4. NDM-978 variety with 4.78 brix values ranked as the highest in regards to ranking of brix values. 5. Halley variety had the lowest pH values with 4.41 in the main yield experiment. 6. NDM-553 variety showed the highest value of color with 2.902. 7. CXD-215 variety with 98.22 g mean fruit weight detected as the highest mean fruit weight. Main Yield Experiment of 2002: In the repeated experiment of 2002, the research was carried out with 1 1 different varieties that exhibited good performance in the former experiment and the addition of varieties that were not experimented in the region before with 5 repetitions. Varieties utilized in the II. Main experiment were; NDM-447, NDM-977, NDM-978, NDM-098, NDM-344, CXD-206, H-3044, H-9663, Alta, XPH-12047 and Rio Grande. In the experiment, total yield, early yield, theoretical paste (28 brix) values were determined and then the mean value of the fruits weight were calculated. Lastly, as a result of the analysis done on samples taken from all repetitions during the first harvest, soluble solid (brix), pH, and color features of the varieties were determined. Utilizing the obtained results the following conclusions were drawn: 1. Evaluations pointed out that NDM-977 variety presented the highest yield with 13075.83 kg/da 2. In regard to theoretical paste yield NDM-977 variety ranked as first with 2393.34kg/da 3. NDM-344 variety was the earliest variety with %85.24 according to earliest yield values in the region.72 4. NDM-977 variety with 5.12 brix values ranked as the highest in regards to ranking of brix values. 5. NDM-098 variety had the lowest pH values with 4.410 in the main yield experiment of 2002 6. NDM-098 variety showed the highest value of color with 2.955. 7. H-9663 variety with 93.23 g mean fruit weight detected as the highest mean fruit weight. According to results of 3 -year experiments, NDM varieties in Torbalı region was determined to give desirable results. Especially NDM-447 variety is an ideal variety and was suggested to plant in the region due to the fact that it can stand very hot weather conditions. CDX-206 variety, that gave good results in the evaluation of brix, color and early variety values, come after NDM variety in terms of yield value. From the perspective of extending industrial production season early variety becomes an important criterion. In spite of the fact that H-3044 and XPH- 12047 varieties were not good enough in other criteria because of their early variety values it has capacity to compete with other varieties.