Katıklı Çayı Havzası`nın coğrafi özellikleri ve hidroelektrik santrallerin çevresel etkileri

Abstract

Katıklı Çayı Havzası Erzurum ili Tortum ilçe merkezine yaklaşık 35 km uzaklıkta yer almaktadır. İdari olarak Tortum ilçesine bağlı olan havza yerleşmeleri Tortum Belediyesi'nden hizmet almaktadır. Havza yerleşmeleri her biri bir muhtarlıkla idare edilen 7 mahalleden (Bağbaşı, Serdarlı, Aşağı Serdarlı, Pehlivanlı, Dikmen, Uzunkavak, Çataldere) oluşmaktadır. Bu mahallelerden Bağbaşı, Serdarlı (Serdarlı ve Aşağı Serdarlı) ve Pehlivanlı geçmişte (2013'e kadar) belediye olarak hizmet vermiş, çevresine göre fonksiyonel özellikleri gelişmiş yerleşmelerdir.Doğu Karadeniz Bölümü içerisinde yer alan Katıklı Çayı Havzası'nın ana akarsuyunu Katıklı Çayı oluşturmaktadır. Katıklı Çayı ismiyle anılan havzanın güneydoğusunda Tortum Çayı tarafından kapıldıktan sonra Yusufeli ilçesi sınırları içerisinde Çoruh Nehri'ne karışmaktadır. Havza iklimi kuzeyindeki Karadeniz iklimi ile güneyindeki Karasal iklim arasında geçiş özelliği göstermektedir. Katıklı Çayı yıl boyu su taşıyan ve yağış rejimine göre debisi değişen bir akarsu olup, temel ekonomik faaliyetleri tarım ve hayvancılığa dayalı havzanın can damarını oluşturmaktadır.Katıklı Çayı Havzası yakın geçmişe kadar doğal ortamı beşeri müdahalelerle bozulmamış bir saha durumunda iken, Bağbaşı ve Büyükbahçe HES'lerin inşa ve işletme sürecinde doğal yapısı belli ölçülerde değişime uğramıştır. Bu durum havzada bir takım sosyo-ekonomik ve çevresel sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. HES'lerin inşa aşamasında flora ve faunanın zarar görmesi, coğrafi görünümün inşa edilen beşerî tesislerle değişmesi, HES eylemleri esnasında toplumsal düzenin bozulması, işletme aşamasında ise sulama sıkıntısın yaşanması ve tarıma dayalı ekonominin olumsuz etkilenmesi çalışmanın çıkış noktasını oluşturan ve bulgular kısmında üzerinde genişçe durulan problemleri oluşturmaktadır. Çalışmada ilk iki bölümde havzanın fiziki, beşerî ve ekonomik coğrafya özellikleri analiz edilirken HES'lerin yol açtığı sorunlar da irdelenmeye çalışılmıştır. Tezin üçüncü ve dördüncü bölümünde sahada kurulu HES'lerin özellikleri ve yol açtıkları çevresel etkiler havza halkına uygulanan anket ile elde edilen verilerle değerlendirilirken sonuç kısmında HES'lerin neden olduğu problemler ve bu problemlerin çözümü için öneriler verilmeye çalışılmıştır.

Katıklı Stream Basin is located about 35 km to Tortum District Center of Erzurum province. The Basin settlements are being serviced by Tortum Municipality which is affiliated to Tortum district as the administrative. The basin settlements consist of 7 neighborhoods (Bağbaşı, Serdarlı, Aşağı Serdarlı, Pehlivanlı, Dikmen, Uzunkavak, Çataldere), each of which is managed by a village headman. From these neighborhoods, Bağbaşı, Serdarlı (Serdarlı and Lower Serdarlı) and Pehlivanlı (until 2013) have served as municipal organized settlements and settled functional characteristics according to their surroundings.Katıklı Stream is located in the Eastern Black Sea Region that constitutes the main stream of Katıklı Stream Basin. It is located on the southeast side of the basin which is named Katıklı Stream and after being caught by Tortum Stream, it joins the Çoruh River within the boundaries of Yusufeli district.Besides the basin climate has its own unique character ,it shows transition feature between the Black Sea climate in the north and the continental climate in the south. Katıklı Stream is a river that carries water throughout the year and changes its flow rate according to the precipitation regime and it constitutes lifeblood of the basin of which basic economic activities based on agriculture and stockbreeding.While the natural environment of Katıklı River Basin has been an intact area by human interventions until recently, the natural structures of Bağbaşı and Büyükbahçe have changed in certain extent during Hydro Electric Power Plant's (HEPP) construction and operation process. This situation caused some socioeconomic and environmental problems in the basin. Damaging of the flora and fauna during the construction of HEPPs, changing of geographical view with the human facilities constructed, deterioration of social order during HEPP protests, neglecting of irrigation in the operation phase and affecting the agriculture-based economy negatively constitute the problems that create the starting point of the study and mentioning in the findings section widely.In the first two parts in the study, while the physical, human, economic and geography characteristics of the basin were analyzed and the problems caused by HEPPs were tried to examine. In the third and fourth part of the thesis, the characteristics of the HEPPs in the field and the environmental impacts they caused were evaluated with the data that were applied to the basin population, and in the result part were tried to give resolution suggestions to the problems caused by HEPPs.