Birinci Umumi Müfettişlik ve Ağrı İsyanı

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti kurulmasından sonra da Milli Mücadele döneminde olduğu gibi Kürtçülük tehdidi ilke karşı karşıya kalmıştır. Bu bölücü tehdit batılı devletlerin desteği ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde halkı Cumhuriyete karşı kışkırtmıştır. Bu kışkırtmalar kimi zaman dinsel özellikler taşımış kimi zamanda etnik özellik sergilemiştir. 1924 Nasturi isyanı ile başlayan süreç Musul sorununun gündeme geldiği dönemde 1925 yılında Şeyh Said İsyanı ile bölge genelinde güven ortamı bozulmuştur. 1927 yılında İngilizler ile Ermenilerin Kürtleri Örgütlemesi sonucu Hoybun Cemiyeti kurulmuştur. Bu Cemiyet 1926-1930 yılları arasında gelişen Ağrı îsyanın'da da Önemli bir rol üstlenmiştir.Ağrı Dağının coğrafi koşullarını oldukça iyi kullanan isyancılara karşı yapılan askeri harekâtlar başlangıçta sonuçsuz kalmıştır. İran'ın sınır hattındaki tutarsız politikaları ve isyancılara verdiği destek askeri harekâtların sonuçsuz kalmasında en büyük etken olmuştur. 1927 yılında kurulan ve Ocak 1928 de fiilen göreve başlayan Birinci Umûmi Müfettişlik önceliği bölge genelinde emniyet ve asayişin sağlanmasına vermiştir. Birinci Umumi Müfettiş İbrahim Tali Bey'in askeri birlikler ile koordineli çalışması ve uyguladığı ılımlı politikalar sonucunda dört yıl gibi uzun bir sürede Ağrı İsyanı ile ona bağlı bölgesel isyanlar başarı ile bastırılarak isyancılar etkisiz hale getirilmiştir.Bölgede emniyet ve asayişin sağlanmasını müteakip Umumi Müfettişlik bölgenin kalkınmasına yönelik; bayındırlık, eğitim ve kültürel faaliyetlere ağırlık vermiştir. Bölgede kısa bir sürede gerek çağdaşlaşma gerekse iktisadi anlamda kalkınmıştır.

After its foundation, The Turkish Republic had to face again with the menace of Kurdism as the Türkish National Struggle for independence era. With the support of western countries this separatist threat has instigated the people against the Republic in the east and southeast regions. Characteristics of these provocations were sometimes relİgional and sometimes ethnical. The process which started with the 1924 Nasturi uprising, the era that the Mousul issue was on the agenda, 1925 Sheikh Said rebellion has breached the trust atmosphere.As a result of English and Armenians having organized Kurds, Hoybun Assembly was founded in 1927. This organization has played a key role in the 1930 Ağrı uprising,At the beginning the operations proved fruitless because of the rebels using the geographical conditions on their behalf very good. Iran's inconsistent frontier politics and the support it gave to the rebels were the main reasons for the military operations to be unsuccessful.First general inspectorships was founded in 1927 and started to function in the January of 1928 and has given the priority to the security and public order in the region.Wİth The fîrst inspector general Mr. İbrahim Tâli working in coordination with the military units and his moderate politics, the Ağrı uprising and the other uprisings related to it were suppressed in four long years and rebels were neutralized.After ensuring the security and public order, the general inspectorship has given priority to public works, education and cultural activities in order to develop the region. Contemporaneously and economically, the region has developed in a short time.