Menderes Hükümetleri Dönemi Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri ilişkileri: 1950-1960

Abstract

Türkiye II.Dünya Savaşı sonrasında sıkıntılar içerisindeydi. Ülke kaynaklarının büyük bir kısmı Türk Silahlı Kuvvetlerinin ihtiyacına ayrılmıştı. Bütçe üzerinde oluşan bu ağır yük, ekonominin diğer alanlarını da derinden etkiliyordu. Genel tüketim maddeleri kolaylıkla bulunamıyordu. Buna karşılık dış politikada da yalnızdı. Türkiye II.Dünya Savaşı'na fiilen katılmadı. Savaşın sonuna doğru galip devletlerin safında yer alabilmek için Almanya ve Japonya'ya savaş ilan etmişse de umduğunu bulamadı. Dünya Doğu ve Batı Bloğu olmak üzere ikiye bölündü. Türkiye geleneksel politikası doğrultusunda Batı Bloğu'nu seçti. Onun askeri ve ekonomik imkânlarından faydalanmak istedi. ABD'nin tavrı bu açıdan oldukça önemliydi. Komşusu SSCB'nin tehdidi altındaydı. Hem güvenlik açısından hem de ekonomik gerekçelerle ABD'den yardım almalıydı. CHP iktidarı döneminde başlatılan Batı Bloğu ile yakınlaşma politikası DP iktidarında daha ileriye götürülecekti.DP, Türkiye'de yapılan üç genel seçimde (14 Mayıs 1950, 2 Mayıs 1954, 27 Ekim 1957) yüksek oranda oy alarak birinci parti oldu. 1950-1960 arasında Adnan Menderes tarafından ilki 22 Mayıs 1950'de olmak beş hükümet (9 Mart 1951, 17 Mayıs 1954, 9 Aralık 1955, 27 Kasım 1957) kuruldu. Bu hükümetlerin tamamına Adnan Menderes Başbakanlık yaptı. Dış Politika ilkesi olarak da ABD başta olmak üzere Batı Bloğu ile ilişkilerin geliştirilmesi ve o dönemin en büyük tehdidi olan uluslararası Komünizm tehlikesine karşı mücadeleyi benimsedi. Ancak işi kolay değildi. Ülkenin ekonomik ve askeri sorunlarının çözümü yüksek miktarda ekonomik desteğe ihtiyaç duyuyordu. Bunu iç ve dış tedbirlerle temin edebilirdi. Fakat Adnan Menderes ülkenin ekonomik yükünü özellikle nüfusun %80'ini oluşturan çiftçiye yansıtmak istemiyordu. Çünkü onlardan oy alıyordu. Bu sebeple başta ABD olmak üzere Avrupa ülkelerinden yardım almaya çalıştı. Bununla birlikte yine ABD'nin yönlendirmesiyle bölgesel işbirliği organizasyonlarında yer aldı. 1950-1960 Dönemi `güvenlik` ve `ekonomi` kavramlarının sıkça vurgulandığı yıllardı. NATO üyeliği, Balkan Paktı, Türkiye-Pakistan İşbirliği Antlaşması, Bağdat Paktı, CENTO bu bağlamda değerlendirilmelidir. Türkiye-ABD ile yaptığı görüşmelerde sürekli olarak güvenliği gerekçe gösterecek ve aldığı ekonomik yardımı artırmaya çalışacaktı. Buna karşılık ABD, Türk ekonomisini yakından takip edecek ve aktarılan kaynakların doğru alanlarda kullanılmasını isteyecekti. Türkiye'nin ekonomisinin istikrarlı olmamasından yakınarak, Ekonomik İstikrar Programları'nın uygulanmasını ısrarla belirtecekti. Kontrollü bütçe de bir diğer talebiydi. Bütün bunlara rağmen ABD, Türkiye'ye yardım fonlarından kaynak ayırmış ve desteğini sürdürmüştü. Türkiye her defasında daha fazla yardım isteyecekti. Fakat sonuçta ABD kendi planlamaları doğrultusunda hareket edecekti. Kültür, eğitim ve sağlık alanında da ilişkiler geliştirilmeye çalışılacaktı. 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi'ne kadar süreç böyle işleyecekti.

Turkey had difficulties in the post-Second World War era.Most of the sources of the country had been stocked for the use of the Turkish Army. This heavy burden on the budget was deeply affecting other areas of the economy. General consumption goods were not found easily. The country was alone in international politics as well. Turkey did not participate in the Second World War. Although it declared war against Germany and Japan towards the end of the war in order to take the side of the victorious states, it did not find what it expected. The world was divided into two blocs as the Eastern Bloc and the Western one following the war. Turkey chose the Western Bloc as its traditional politics required so. It wanted to make use of its military and economic facilities. The attitude of the US was very important in this case. Turkey was under the threat of its neighbour USSR and thus had to take aid from the US for both economic and safety reasons. The policy of approaching the Western Bloc, started in the CHP government, was maintained in the DP government and strengthened. DP became the winner party of three elections held on 14 May, 1950, 2 May, 1954 and 27 October, 1957 with very high rates of vote. Between 1950 and 1960, Adnan Menderes formed five governments, the first one on 22 May, 1950 and the following ones on 9 March, 1951, 17 May, 1954, 9 December, 1955, and 27 November, 1957. Menderes was the prime minister of all these governments. He tried to develop the relations with the Western Bloc, primarily the US, and struggled against international communism, the greatest threat of the time. However, it was a hard task for him. He needed great economic support forthe solution of the economic and military problems of the country. He could have obtained this support through domestic and international measures. However, Menderes did not want to reflect the economic burden on farmers from whom he got greatest support and vote. Therefore, he decided to try to receive aid from the US and some European countries. In addition, he took part in regional cooperationorganizations in accordance with the US direction.The period between 1950 and 1960 was a period in which the terms `safety` and `economy` were emphasized strongly. The NATO membership, The Balkan Pact, The Cooperation Treaty between Turkey and Pakistan, The Baghdad Pact and CENTO must be evaluated on the basis of this fact. Turkey always tried to receive more support and aid from the US showing the safety as the main precept. And the US closely monitored Turkish economy and wanted Turkey to use the sources provided by the US properly. It strongly advised Turkey to use economic stabilisation programs warning about the fact that Turkish economy was not stable. Another request of the US was the controlled budget. Although the US continued to support Turkey by providing it with a great share of the aid funds, Turkey required more aid each time. The US shaped its policies on the basis of its own plans. The relations in culture, education and health were also developed between two countries. The process went on like that till the military coup of 27 May 1960. Key Words: USA, Turkey, USSR, DP, NATO, CENTO, Cold War.