Benâî`ye ait mûsikî risâlesi`nin incelenmesi

Abstract

Türk mûsikî nazariyatında edvârlar önemli kaynak teşkil etmektedir. Türk İslam medeniyetinde edvâr çalışmaları 15.yüzyılda en parlak dönemini yaşamıştır. Bu parlak dönem içerisinde verilen çalışmalara örnek olarak gösterebilecek eserlerden biri de çalışmaya konu olan `Mûsikî Risâlesi` dir. Bu çalışmada, tarihi kaynak niteliği taşıyan Mûsikî Rîsâlesi'nin, mûsikî literatürüne kazandırılarak araştırmacıların hizmetine sunulması amaçlanmıştır. Mûsikî Risâlesi'nin ilk kez çalışılıyor olması, müellifinin ve yazıldığı dönemin bilinmesi ayrıca yazıldığı döneme ait mûsikî bilgisini işlemesi açısından önemlidir. Çalışma için kaynak taraması yapılmış, Farsça olarak kaleme alınan eserin çeviri yöntemi ile tercümesi yapılmış, metin içerisinde yer alan bilgilerin ilgili alana daha yararlı olması açısından eser içerisinde yer alan konular başlıklar halinde sınıflandırılarak açıklanmıştır. Bu çalışmanın evrenini 15. yüzyılda yazılan edvârlar, örneklemini ise, Benâî tarafından kaleme alınan Mûsikî Risâlesi oluşturmuştur. Çalışma, giriş, yöntem, bulgular ve yorumlar, sonuç ve öneriler olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Bu çalışmanın bulguları içerisinde yer alan tel bölünmeleri, tenâfür sebepleri, meşhur olmayan daireler ve oranlarının beyânı, tabakaların çıkarılması ve altı daire, seksen dört terkîb, on iki makâm, altı âvâzât, yirmi dört şu'be, îkâ' gibi konuların metin çevirisi ve yorum kısmı yer almaktadır. Makâm, âvâze, şu'be ve terkîplerin daha rahat anlaşılabilmesi amacıyla konuların izahında Arel-Ezgi-Uzdilek ses sisteminden faydalanılmıştır. Sonuç olarak; sistemci okulun anlayışını işleyen Benâî, tel bölünmelerinin oranlarını, on iki makâm, altı âvâze, yirmi dört şu'be, seksen dört terkîbin anlatımları cetveller halinde ebced harfleriyle, tabakaların çıkarılmasında devirleri saat yönünde verilmiştir. Îkâ sistemi îkâi terennümlerle verilmiştir. 15. yüzyıl ve öncesi dönemlerine ait mûsikî tarihinin yazılması, repertuvarın sistemleştirilmesi, eğitim metodolojisinin yazılması, dönemi, terminolojisinin ortaya konması, geçmişte yazılan nazariyat eserlerinin tahliline, tespitine ve tercümesine bağlıdır. Bu çalışmaların yapılabilmesi, Türk mûsikî tarihi ve nazariyatına ait daha çok eserin araştırılarak gün yüzüne çıkarılması, incelenmesi, ortaya konması ve alana faydalı hale getirilmesi önerisinde bulunulmuştur.Anahtar Kelimeler : 15. yy., Benâî, risâle, edvâr, nazariyât, Arel-Ezgi-Uzdilek.

One of the important sources in Turkish musical theories is circles. The most brilliant period of circle studies in Turkish-Islamic civilization was the 15th century. One of the works of this period is `Musical Rısala`, which is the focus of this study. The aim of this study is to introduce this historical sourcebook to researchers and musical literature. This study has importance since it is the first study to examine the Musical Risâla. Moreover, its author is known and it gives musical information about the era it was written. During the study; literature review was conducted; the Risâla, which was originally written in Persian, was translated into Turkish; and the information in the texts was explained through information classification method of musicology so that it would be more beneficial for the literature. The population of this study was the circles written in 15th century while its sample was Musical Risâla written by Benâî. The study was composed of four parts: Introduction; Methods; the translation of Musical Risâla and its examination under the title of findings and interpretation; Conclusion and Interpretation. In findings, the translation and interpretation of such topics as string divisions, dissonance reasons, insignificant circles and their ratio, the extraction of layers and six circles, eighty four compositions, twelve modes, six âvâze, twenty four şu'be, and îkâ took place. The explanation of the topics was given through the theory of Arel-Ezgi-Uzdilek in order for the translated texts to be understood clearly. In conclusion: adapting the approach of systematic school, Benâî demonstrated the wire divisions using numerical symbols, and exhibited the expressions of twelve modes, six âvâze, twenty four şu'be, and eighty four compositions in scales, numerical symbols and clockwise during the extraction of layers. The system of îkâ was given in prose. It was determined that writing the musical history before the 15th century, systematization of the repertoire, writing the educational methodology, revealing the terminology of the period depend on the examination, determination and translation of the theoretical books written in past. Studying on these kinds of works are important because Turkish musical history is incomplete unless these works come to light. Conducting these studies requires many more works about Turkish musical history and theory to be revealed, examined, and made beneficial to the field.Key Words : 15. century, Benâî, tractate, edvâr, theoretics, Arel-Ezgi-Uzdilek.