El yazma eserlerin ciltlerinde kullanılan deriler üzerine bir araştırma

Abstract

Yazma eserlerin ciltlerinde kullanılan derilerin incelendiği bu tezde, yazma kitapları korumak için yapılan ciltlerin deri çeşitleri, derilerin özellikleri, işlenme usulleri ve üretim süreci araştırılmıştır. Ciltlerin en önemli malzemesi olan deri, çeşitli hayvanlardan elde edilir ve doğal bir üründür. Cilt yapımında keçi, koyun, dana ve az da olsa diğer hayvan derileri kullanılmıştır. Bu araştırmada, klasik Türk ciltlerinde tarih boyunca en fazla keçi derisinin kullanıldığı görülmüştür. Türklerin kendilerine özgü yöntemle tabakladıkları keçi derisi sahtiyan adıyla, yüzyıllar boyunca tüm dünyada tanınır olmuş ve cilt yapımında kabul görmüştür. Nitekim müzelerde ve yazma eser kütüphanelerinde sergilenmekte olan Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait yazma eserlerin ciltleri incelendiğinde, kullanılan derilerin tüm özelliklerini koruyarak günümüze kadar gelebilmesi, bu derilerin çok iyi tabaklandığını kanıtlamaktadır. Geçmişte tamamen bilek gücüne dayanan geleneksel üretim doğal ve bitkisel maddelerle yapılmıştır. Günümüzde genellikle organize sanayi bölgelerinde sürdürülen dericilikte, modern yöntemlerle çeşitli özellikte deriler üretilmektedir. Ancak seri üretimle kimyasal maddeler kullanılarak işlenmekte ve doğal olmayan boyalar ile boyanan bu derilerin, cilt yapımı için uygun olmadığı tespit edilmiştir. Zamanla değişen üretim uygulamalarının deri kalitesine nasıl bir etkisi olduğunu belirlemek amacıyla, günümüz debbağlarıyla görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen verilere göre; sahtiyan, meşin vb. deriler bugün de bitkisel maddelerle tabaklanıyor olsa da, üretimin çeşitli aşamalarında kullanılan asit ve kimyasalların, uygulanan mekanik işlemlerin deriye zarar verdiği ve geçmişteki kalitesinde olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

In this thesis, which is mainly about the examination of leathers used in bookbindings of manuscripts, the kinds of leathers used in bookbindings to protect the manuscripts, the properties of these leathers, the methods of tanning and the manufacturing processes are mentioned. The leather, which is the most important material of bookbindings, is obtained from various animals and is a natural product. In the production of bookbinding, the skins of the goats, sheep, calves and fewer of other animals are used. In this research, it is seen that the most widely used leather is goat leather throughout the history of Classical Turkish Bookbinding Art. The goat leathers, called as `Saffian`, were being tanned by Turks with their own methods and they are recognized in all over the world for centuries and are widely accepted in the production of bookbindings. Likewise, when the leathers of the manuscripts are examined, which belong to Seljuk's period and Ottoman period and exhibited in museums and manuscript libraries, it is understood that the presence of these leathers, without almost any decay until today, is a proof that leathers were very well tanned. In the traditional production, that is done completely by handmade in the past, natural herbal materials were used. Today, in leather crafting that is usually made in organized industrial regions, the leathers which have variety of properties are produced by using modern methods. However, these leathers are not suitable for making bookbindings because they are been tanned with chemical substances in mass production and are been painted with unnatural dyes. To detect how the production practices those were changed in time, affected on the quality of leather, the interviews were done with tanners. According to the information that is obtained, even though the Saffians, calf leathers and sheep leathers are tanned with herbal substances, it is concluded that, the mechanical procedures and the acidic and chemical substances, used in various manufacturing stages, are damaging to the leathers and these leathers do not have the same quality as in the past.