Türk müziği viyolonsel icrâcılığında Mes`ud Cemil

Abstract

20. yüzyıl Türk müziğinde gerek müzisyen kimliği ve gerekse saz icrâcılığı açısından dönemin en seçkin sanatçılarından birisi olan Mes'ud Cemil (1902-1963), Tanbûrî Cemil Bey'den sonraki en önemli Türk müziği viyolonsel icrâcısı olarak kabul edilmektedir. Mes'ud Cemil, viyolonseli Türk müziğinde solo ve eşlik sazı işleviyle icrâ ederek bu sazın Türk müziğindeki icrâ üslûbuna zengin bir müziksel ifâde niteliği kazandırmış ve bunu gerçekleştirirken de Türk müziği icrâ geleneğinin müziksel ifâde anlayışına bağlı kalmıştır. Bu çalışmada, Mes'ud Cemil'in taksim ve saz eseri icrâ kayıtlarının analiz edilmesi yoluyla Türk müziği viyolonsel icrâ tavrının ortaya koyulması amaçlanmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden olan betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Mes'ud Cemil'in biyografisine, sanatçı kimliğine ve viyolonsel icrâcılığına yönelik veriler literatür taraması, doküman inceleme ve arşiv taraması teknikleri kullanılarak elde edilmiştir. Mes'ud Cemil tarafından icrâ edilen 9 farklı makamdaki 11 adet viyolonsel taksimi ile 7 farklı makamdaki 8 adet saz eseri bu araştırmanın çalışma evrenini oluşturmaktadır. Mes'ud Cemil'in Türk müziğindeki viyolonsel tavrını oluşturan teknik ve müziksel özelliklerin belirlenmesi amacıyla yapılan arşiv taraması sonrasında ulaşılan viyolonsel taksim kayıtları ile saz eseri icrâ kayıtlarına ilişkin veriler kategorisel içerik analizi tekniği kullanılarak bulgulara dönüştürülmüştür. İcrâ edilen taksim kayıtları ile saz eseri kayıtlarına yönelik olarak analiz basamakları oluşturulmuştur. Mes'ud Cemil'in taksim icrâları kullanmış olduğu pozisyonlar, yay teknikleri, süsleme teknikleri, müziksel ifâde unsurları, tartımsal unsurlar ve taksimlerinde sergilediği cümle-makam anlayışı doğrultusunda analiz edilmiştir. Saz eseri icrâları ise kullandığı pozisyonlar, yay teknikleri, süsleme tekniği olarak yaptığı süslemeler, ezgisel ve tartımsal çeşitlemelerle yaptığı süslemeler ve eşlik unsuru olarak yaptığı süslemeler doğrultusunda analiz edilmiştir. Batı müziği icrâsına yönelik çeşitli unsurları da taksim ve saz eseri icrâlarında kısmen sergilediği görülen Mes'ud Cemil'in, bunları Türk müziğinin icrâ unsurlarıyla birleştirerek kendi icrâ anlayışı kapsamında yenilikçi, özgün, nitelikli ve etkileyici bir viyolonsel tavrı oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mes'ud Cemil'in viyolonsel tavrının, bu sazın Türk müziğinde nasıl icrâ edilmesi gerektiği konusunda yol gösterici bir niteliğe sahip olması ve bu anlamda sağlayacağı önemli katkılar açısından bugünkü Türk müziği viyolonsel sanatçıları ve eğitimcileri tarafından örnek bir icrâ anlayışı olarak dikkate alınıp değerlendirilmesi ve bu tavrın gelecek kuşağın viyolonsel icrâcılarına da aktarılması önerisinde bulunulmuştur.

Mes'ud Cemil (1902-1963) who is one of the most outstanding artists of the period in the sense that both his musical identity and instrumental performance in the 20th century Turkish music, is regarded as the most prominent violoncello performer of Turkish music following Tanbûrî Cemil Bey. Mes'ud Cemil gave a quality of a rich musical expression to the performance style of the violoncello in Turkish music playing it as a soloist and an accompaniment instrument. While fullflling that he adhered to the sense of musical expression that the performance tradition of Turkish music. In this study, it was aimed to reveal his violoncello performance style in Turkish music by means of analyzing his performance recordings towards the taqsims and instrumental works. It was used the descriptive survey model that is one of the qualitative research methods. The data towards Mes'ud Cemil's biography, artistic identity and violoncello performance were acquired by using literature review, document review and archive search techniques. 11 taqsims of 9 different maqams and 8 instrumental works of 7 different maqams performed by Mes'ud Cemil constitute the target population of this research. The acquired data with regard to the recordings of violoncello taqsims and instrumental works following the archive search done to determine the technical and musical characteristics that constitute Mes'ud Cemil's performance manner of violoncello in Turkish music was transformed into findings by using the technique of categorical content analysis. Analysis steps were created towards the recordings of taqsims and the instrumental works. Mes'ud Cemil's taqsim performances were analyzed in accordance with the positions, bowing techniques, ornamentation techniques, musical expression elements, rhytmical elements he used and the sense of phrase and maqam he displayed in his taqsims. And his performances of instrumental works were analyzed in accordance with the positions, bow techniques, ornaments made technically, ornaments made with melodic and rhytmic variations and ornaments made as an accompaniment element. Mes'ud Cemil, who partially displayed some elements of Western music in his performances of taqsim and instrumental work, was reached the result that he created an innovative, original, qualified and impressive violoncello manner within the scope of his own sense of performance combining these with the performance elements of Turkish music. It was made the suggestion that Mes'ud Cemil's violoncello manner should be considered and turned into account as an exemplary perception of performance by present Turkish music cellists and educators in terms of having a guiding qualification and important contributions in this sense on how this instrument should be performed in Turkish music and this manner should also be inherited to the violoncello performers of the next generations.