Malatya ili düz dokumalarının motif ve kompozisyon özelliklerinin incelenmesi

Abstract

Araştırmanın amacı; Malatya İlinde bulunan düz dokumaların motif ve kompozisyon özelliklerini incelemek, belgelemek ve bilimsel bir doküman hazırlamaktır. Yöntem olarak tarama yöntemi kullanılmış, Malatya İl merkezinde bulunan düz dokumalar araştırmanın evrenini temsil etmiştir. Örneklem olarak il merkezinde bulunan, çeşitli kurum ve iş yerlerinde bulunan farklı özellikteki 70 düz dokuma ürün tesadüfi olarak seçilmiştir. Konuyla ilgili çeşitli kütüphanelerden literatür taraması yapılıp bilgiler toplanmıştır. Örneklem olarak alınan ürünlerin incelenmesi için renk, boyutlar, teknik, motif, kompozisyon özelliklerini yansıtan bilgi formu hazırlanmıştır. Her bir ürün için bilgi formundaki özellikler incelenmiş ve ürünlerin fotoğrafları çekilmiştir. Bilgi formlarındaki elde edilen her bir özellikle ilgili değerlendirme yapılarak tablolar çıkarılmış, tabloların yorumları yapılmıştır. Tüm elde edilen veriler doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir. Malatya İli düz dokumalarının çoğunluğunun 20.yüzyılın ikinci yarısında dokunduğu, desen ipliğinde tamamen yün iplik, atkı ve çözgüde yünün yanında pamuk ipliğinin de kullanıldığı tespit edilmiştir. Düz dokumada en fazla kilim tekniği görülmüştür. Dokumalarda ürün türleri içerisinde yolluk, yaygı ve heybe kullanılmıştır. Çeşitli boyutlarda yapılan düz dokumalarda yaygıda, yollukta, heybede vb. birbirinden farklı pek çok boyutlar tespit edilmiştir. Malatya İli düz dokumalarında kırmızı, siyah, sarı, krem rengi, turuncu, beyaz, yeşil renkleri yoğun kullanılmıştır. İncelenen örneklerde, tarak(El-parmak), kurtağzı, bereket, elibelinde, akrep, pıtrak göz ve yıldız motifleri yoğun kullanılmıştır. Hayat ağacı, pençe, çarkıfelek, insan, çiçek, goraf, kuş motiflerine de rastlanmaktadır. Birbirinden farklı tekniklere sahip Malatya İli düz dokuma örneklerinde en fazla yatay kompozisyonun kullanıldığı tespit edilmiştir. İkinci olarak dikey kompozisyonun tercih edildiği dokumalarda verev, serpme, mihraplı kompozisyonlar işlenmiştir. Birbirinden değerli zengin içerik yüklü düz dokumalar doğal boyalar ile boyanmış ve çeşitli ihtiyaçları karşılamak üzere farklı türlerde sunulmuştur. Günümüzde Malatya İlinde sadece koleksiyoner ve satış mağazalarında kalan düz dokumacılığın yeniden canlandırılması için çeşitli çalışmaların yapılması gerekmektedir.

The aim of the research is to analyze and form a scientific document about motif and composition features of flat weaving which exist in Malatya, Turkey. The scanning method was used as the research method and the flat weavings existing at the center of Malatya represented the population of the research. As samples, seventy different flat weaving production existing in a various institutions and workplaces were chosen randomly. Previous studies related to this topic were reviewed in various libraries to form the literature review part of the research. In order to examine the productions chosen as the samples, an information form was prepared to reflect their features of color, size, technique, motif and composition. For each sample, an information form was filled according to features of the sample with its photograph. Each feature provided from these information forms are organized in tables to be evaluated and interpreted. In accordance with the gathered data, the following results have been obtained. It has been established that most of the flat weavings in Malatya were weaved in the second half of the twentieth century, worst was used completely for their pattern thread, and cotton was used as well as worst in warp and weft. In flat weaving, the rug technique was the most seen. Among the weavings, hall rugs, ground clothes, and carpetbags were used. Various sizes were detected in the production of the flat weavings. On the flat weavings in Malatya, the colors red, black, yellow, cream, orange, white, and green were used intensely. In the analyzed samples, comb (hand-finger), wolf's mouth, fertility, hands on hips, scorpion, eye and star motifs were mostly used. However, in these samples, three of life, claw, wheel of fortune, human, flower, goraf and bird motifs were also used. It has been established that, having several techniques, Malatya used mostly horizontal composition in the flat weaving samples. Secondly, in the weavings in which vertical composition was used, the compositions of diagonal, strewing and mihrab were engraved. One more precious than the other and with their rich contents, they were painted with natural colors and produced in various types to be used for different reasons. Nowadays, a variety of studies should be done to bring the flat weavings of Malatya existing only in collectors' hands and outlets to life.