İzmir Balçova 2 no`lu sağlık ocağı bölgesi`nde yaşlı bireylerin günlük yaşam etkinlikleri, bağımlılık düzeyi ve etkileyen risk faktörlerinin incelenmesi

Abstract

ÖZET Yaşlılara yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinde, bağımlılığın başlamasını önlemek hedeflenerek, öncelikle kapsamlı bir değerlendirme ile bağımlılık için risk faktörlerinin saptanması temeldir. Yaşlılarda günlük yaşam etkinliklerinde (GYE) bağımlılık durumunun ve bağımlılık için risk etmenlerinin saptanması amacıyla, Balçova 2 No'lu Sağlık Ocağı bölgesinde yaşayan 245 yaşlı, %50 prevalans, %5 sapma ve %95 güven aralığı ile, belirlenmiş, cinsiyete ve yaşa göre tabakalı sistematik örnekleme yapılmıştır. 177 yaşlı birey (%72.2), evlerinde yüz yüze görüşme yöntemiyle değerlendirilerek, kesitsel analitik tipte bir çalışma tamamlanmıştır. Araştırma grubunun %58.8'i kadın, %63.3'ü evli, %49.7'si ilkokul mezunu, %96.0'sı sağlık güvencesine, %93.8'i düzenli gelire sahiptir, %21.5'i yalnız,%88.7'si apartman dairesinde yaşamaktadır. Temel ve yardımcı günlük yaşam etkinliklerinden en az bir etkinlikte bağımlı olanlar GYE'nde bağımlı kabul edilmiştir. Yaşlıların yaklaşık üçte birinin bağımlı olduğu temel GYE'nde en fazla bağımlılık saptanan etkinlikler sırasıyla, mesane kontrolü, merdiven kullanma ve banyo yapmadır; bu etkinliklerde kadınlar daha bağımlıdır. Süreğen durumlardan diyabet, hipertansiyon, serebrovasküler olay öyküsü, kas-iskelet hastalıkları ve osteoporoz olanlarda bağımlılık riski artmıştır. Sağlık algısı kötü olanlar daha bağımlıdır ve daha fazla süreğen duruma sahiptir. Temel GYE'nde bağımlılık için, lojistik regresyon modeli ile geriye doğru eleme yöntemiyle saptanan risk etmenleri ileri yaş (75+), üç ve daha fazla sayıda süreğen durum varlığı ve zaman oryantasyonunda kayıptır. Yardımcı GYE'nde en düşük bağımlılık ilaç kullanmadadır. Kadınlar ev dışı işlerde (ulaşım aracı kullanma, alışveriş yapma, para idaresi, telefon kullanma) erkekler ev içi işlerde (yemek hazırlama, ev işleri yapma ve çamaşır yıkama) daha bağımlıdır. Belirlenen risk etmenleri, ileriye yönelik çalışmaların sonuçlarıyla uyumludur. İdrar inkontinansı bağımlılık tanımının belirleyicisidir. Yaşlılar, birinci basamak sağlık hizmetleri içinde, ilgili meslek gruplarının da katılımıyla, risk etmenleri yönünden izlenmelidir. Sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetler, bağımlılık oluşmamış daha erken yaştaki yaşlılara ulaştırılmalı, bağımlı oldukları etkinliklere göre planlanmalıdır. Ülkemiz koşullarında yaşlılarda bağımlılık için risk etmenleri belirlenmelidir. Anahtar Kelimeler: yaşlı, günlük yaşam etkinlikleri, bağımlılık, risk etmenleri

ABSTRACT Preventive health services for the elderly aims to preserve independent living and delay disability. Comprehensive geriatric assessment to determine risk factors for disability is fundamental for preventive interventions. This is a cross-sectional analytic study to determine prevalence of and risk factors for disability in elderly. 245 community dwelling elderly (50% prevalence, 45% worst exceptable, 95% CI) stratified for age and gender sampled systematically. 177(72.2%) were interviewed at homes. Study group was 58.8% female, 63.3% married, 49.7% primary school graduates. 96.0% had health security, 93.8% had regular income 88.7% lived in apartments, 21.5% lived alone. Dependence in daily living activities was assessed. The elderly were dependent mostly in bladder control, stair climbing and bathing, respectively, among the basic activities of daily living(ADL). Those having difficulty in performing at least one of the activities were described story, musculoskeletal c states) and disability n basic ADL, analysed dity and loss of time disable. The elderly having diabetes, hypertension, cerebrovascular event hi diseases and osteoporosis had higher disability. High comorbidity (>3 chroni were both related with bad self-rated health status. Risk factors for disability by backward logistic regression models, are old age (75+), high comorbi orientation. In instrumental activities of daily living (IADL), the elderly were most independent in taking medications. Women were more dependent in using the telephone, transportation, shopping and handling finances, while men were more dependent in food preparation, housekeeping and laundry. Risk factors for disability determined by this study are concordant with the literature. Women are more disabled. Urinary incontinence is a determinant of disability. The community-dwelling elderly should be assessed focusing on risk factors for disability, by the primary care staff, in the homes of the elderly, in collaboration with other related professionals. Health services for the elderly should aim at the younger elderly before disability developes and should support activities they are unable to perform. Studies should be conducted in Turkey to specify the risk factors for dependence. Key words: elderly, activities of daily living, dependent, disability, risk factors