Birleşik ve yan ürünlerde maliyet hesaplama yöntemleri ve Türkiye Tarım Ürünleri Genel Müdürlüğü Yatağan Peynir ve Tereyağı Fabrikasına uygulanması

Abstract

Sürekli Üretim Sürecinde Birleşik Ürünlerin Maliyetlendirilmesi ve Et ' Endüstrilerinde Uygulama TEZ ÖZETİ Maliyet hesaplama tekniklerinin etkin bir biçimde kullanımı, bunların üretim tipleri ile uyumlu olmalarını gerektirmektedir. Bu nedenle, birim maliyetlerin saptanmasında kullanılan maliyet hesaplama yönteminin seçimi tercihe bağlı değildir. Evre maliyet sistemini uygulayan et endüstrilerinde her evrenin toplam ve birim maliyetlerin doğrudan saptanması olanaklı değildir. Çünkü tek bir hammaddeden (canlı hayvan) birden fazla ürünün aynı anda zorunlu olarak elde edilmesi, bu ürünlerin hammadde ile ilişkilendirilmesini güçleştirmektedir. Bu güçlüğün nedeni birleşik ürün üretilmesi ve değerlerinin birbirinden farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Birleşik üretimde ana ve yan ürünlerin maliyet giderleri birbirine bağlı olarak meydana gelmektedir. Bu giderlere birleşik maliyet giderleri denir. Birleşik maliyet üretimin başladığı noktadan, ayrılma noktasına kadar yapılan maliyetlerdir. Et endüstrilerinde, canlı hayvanın kesilinceye kadar (ayırım noktası) oluşan giderler birleşik maliyetlerdir. Ayırım noktası ana ve yan ürünlerin ayrıştığı üretim anı olup, bu noktadan sonra ki maliyetler ise ek maliyetler olarak tanımlanır.Et endüstrilerindeki maliyetlendirme çalışmalarında, birim maliyetlerin belirlenmesinde yan ürün veya ürünlerin maliyetinin, birleşik maliyetlerden ayrı olarak saptandığı görülür. Bunun için ya bu ürünlerin piyasa değeri ya da satış hasılatı esas alınmakta ve bu tutar yan ürünlerin maliyeti varsayılmaktadır. Ana ürün birim maliyeti ise, yan ürün hasılatının üretim maliyetinden çıkarılarak geriye kalan maliyet giderlerinin ana ürün miktarına bölünmesi ile saptanmaktadır. Burada kesin bir birim maliyetlendirme işleminin yapıldığını söylemek oldukça güçtür. Çünkü gerek kesim, gerekse parçalama evresinin ürünleri tek bir maliyet fiyatı ile değerlendirilmektedir. Halbuki sözkonusu ürünler ister gövde et, ister parça et olsun, türleri (biftek, pirzola, kontrfile, kıyma vb.), kaliteleri, yağlılık oranları durumuna göre sınıflara ayrılarak tüketiciye farklı fiyatlardan satılmaktadır. Bu ürünlerin tek bir maliyet fiyatı ile değerlendirilmesi halinde bazı ürünler zararlı, bazı ürünler ise karlı görülür. Bu neden ile, değişik pazar fiyatına sahip olan bu ürünlerin maliyetlerinin de farklı saptanması gerekir. Bu neden ile, piyasa fiyatı dikkate alınarak pazar değeri yüksek olan ürüne daha çok, pazar değeri düşük olan ürüne ise daha düşük ölçü de maliyet verilebilir. Çok çeşitli kalitedeki ürünlerin piyasa fiyatları ağırlık katsayısı olarak dikkate alınarak birleşik maliyetlerin dağıtımında ölçü olarak kullanılması yerinde olacaktır. TEZÎ HAZIRLAYAN TEZ DANIŞMANI Necmettin ERDO?AN Prof.Dr. Ömer/LÂLÎK V

Costing Combined Products in Continious Production and Aplication in Meat Industries SUMMARY One of the improtant problems in managements is rapidly increasing cost of production. Most of the cost accounting and control techniques which have been improved are related with being able to control the increasing cost of production. Effective use of cost accounting techniques requires them to be corralated with the form of production. Therefore, choosing the appropriate way of cost accounting in cost estimation of each unit is not a matter of preference. In meat industries in which phase costing system is used, it is not possible to determine the total and unit costs of each phase. Because various kinds of products should be simultaneously obtained from the same raw material (livestock), it has become difficult to corralate them with the raw material. The cause of this difficulty results from combined production system and different price of each product. In combined production, the expences for producing both the main and by-products are closely corralated. Therefore, they are called combined production cost. It includes all expences from the begining of production to the seperation point of by-products and the main product. In meat industry all expences made until the livestock are slaughtered (seperation point) are called combined cost. The seperation point is thephase of production where the main product is seperated from the by-product and the expenses after that point are defined as extra cost. In costing in meat industry, while calculating a unit cost, the cost of by-product or by-produts is usually calculated seperate from combined cost. Thus, either market price or gross sales of these products has been taken as the base price and that amount has been considered as the cost of by-products. Unit cost of main product has been calculated by subtracting by-product cost from cost of production and dividing the ramaining cost expenses by the amount of main product. It is really hard to say that a real unit cost accounting can be done by this way. Because, products obtained after slaughtering and seperation are priced on the same cost base. Various kinds of meat products such as piece meat, beef, chop, contra-filet, mince e.t.c. are classified according to their quality and fat content and are sold in different prices. If these products are priced on a uniform production cost some will be sold at a profit while the others are at loss. Therefore, these products which have different market prices should be costed separately. Namely, by considering the matket prices, a higher cost of production can be given to the products with higher market price while a lower one is given to the ones with lower market price. Finally, it would be reasonable to take the market price of different quality products as a coefficient value and use it as a mean in distributing the combined cost. WRITER OF THESIS SUPERVISOR Necmettin ERDO?AN Prof.Dr.jÖmer. LÂLÎK