Tokat bölgesi folklorik giysileri

Abstract

80 5. ÖZET Giysilerin değişik amaçlarla çeşitli yer ve zaman larda giyilebilmesi, giysi özelliklerinin yabancı kültür çevrelerinin veya modanın etkisiyle şekillenmesinde etkili olmakta; giysilerin mahallî özelliklerinin azalmasına, yan lış kullanılmasına veya aslının bozulmasına sebeb olmakta dır. Ancak, mahalli folklor giysilerinin korunmasında alı nacak tedbirler, bu konuda yapılacak araştırmalarla sağlana bilir. Bunun için önce bölgesel incelemelerin yapılıp, giy silerin geçmişteki kullanımı ile ilgili bilgiler ve mevcut durumun tespit edilmesi gereklidir. İşte bu araştırma, bu amaçla planlanmış ve yürütülmüştür. Araştırma bölgesi ola rak Tokat seçilmiştir. Araştırmanın materyalini, günlük yaşamlarında veya halk oyunları ile uğraşılarında folklor giysileri giyen, Tokat il merkezinde 14 bireyden, kırsal kesimde 26 birey den anket yoluyla sağlanan bilgiler ve folklorik giysiler oluşturmuştur. Folklorik giysi giyen bireylerden araştırmaya alınan ların % 27. 5' i okur-yazar olmayan kadınlardır. Erkeklerin hepsi okur-yazardır. Tokat bölgesinde folklorik giysiler genellikle 35 yaşından büyük ve evli bireyler tarafından kullanılmaktadır.81 Bu bireylerin aile fertleri sayısı kırsal kesimde 1-10 arasında, il merkezinde 1-5 arasında değişmektedir. Giy siler genellikle, kırsal kesimde dikilerek veya diktirilerek; il merkezinde ise satın alınarak, atadan kalma ve devlet malı olarak temin edilmektedir. Tokat folklorik giysilerinin tamamının tek bir özel adı bulunmamakta, ancak giysi parçalarının mahallî adları bulunmaktadır. Günümüzde kullanılan standart giysi parçalarının Tokat folklorik giysiler indeki adları şöyledir: Ayakkabı Başlık Başörtüsü Ceket Çorap Entari Gömlek îç çamaşır Kemer-kuşak Önlük Pantolon Takı Yelek çarık, postal, yemeni, parçalı fes veya semerli fes, terlik, çit, findi, yağlık, yazma, gazeki, aba, alaca çorap, dış saya veya üç peş, işlik, göynek, arkalık, boncuklu bel bağı, zıvga bağı veya kuşak, : şal öynük, : şalvar, zıvga, : alınlık, bilezik, gerdanlık, hamaylı, saç bağı, tuzluk, yanaklık, köstek, : yelek.82 Bunlardan kadın ve erkeklerin müşterek kullanabil dikleri giysi parçaları çarık, postal, yemeni ve alaca ço raptır. Kadın giyimi 13 parçadan, erkek giyimi ise 10 parçadan müteşekkildir. Tokat folklorik giysi parçalarının yapımında çarık, postal veya yemenide şaplı deri veya sahtiyan; parçalı veya semerli feste keçe, çuha:, terlikte etamin, nakış ipliği; çit, findi, yağlık, yazma' da pamuklu bez, tülbent; gazekide kadife, çuha; aba, zıvga, yelek ve öynükte şal dokuma; alaca çorapta yün, orlon iplikler; dış sayada etamin, kutnu; iş likte keten; iç saya ve göynekte pamuklu bez, etamin, basma, pazen kumaşlar kullanılmaktadır. Tokat kadın ve erkek folklorik giysilerinin giyiniş sırası birbirinden farklıdır. Giyimde, kadın giysileri 14, erkek giysileri 10 parçadan meydana gelmektedir. Kadın giy sisi aksesuarlarının, erkek giysisine göre daha çeşitli oluşu ve giyiniş sırasında kullanım yerlerinin farklı oluşu giysi parçası sayısını arttırmaktadır. Tokat folklorik giysilerinin yapım malzemesi tamamen değişmiştir. Değişmiş olmasına rağmen modelleri aslını korumaktadır. Süslemeleri kısmî değişikliğe uğramıştır. Giysi parçaları arasında en büyük değişim çarıkta (malzeme), en az değişim iç saya, pullu yazma ve takıdadır. Giysi modellerinin değişmemiş olması, Tokat folklorik giysilerinin temel esprisinin korunabilmesini sağlamıştır.83 Malzemenin değişmesinde en önemli sebebj el tezgahlarında yapılan dokumaların yerine, fabrika dokusu kumaşların kullanılması veya günün modasına göre satılan hazır giysilerin giyilmesidir. Boncuklu bel bağı, saç bağı, öynük ve çeşitli nakış ile ilgili üretimler, daha çok kırsal kesimde yapılmaktadır. Tokat folklorik giysilerinin kullanımında göç, yaş, kıyafet inkilâbı, belirli günler, gelenek-görenek, moda ve komşu illerin etkisi de olmaktadır. Ancak, bu etkiler giysilerin temel esprisini değiştirmemekte, bazen süsleme miktarının yaşa, belirli günlere, gelenek-göreneğe göre azaltılıp çoğaltılmasını sağlamaktadır. Bölgede çok çeşitli oyunlar olmasına rağmen, her oyun için ayrı bir folklor giysisi giyilmemektedir. Folklorik giysiler pratik bir sistemle biçilmekte, standart kalıp kullanılmamaktadır. Kalıpla kesim zamandan, kumaştan ve gereksiz harcamalardan tasarruf sağlayacağından, giysi parçaları için standart kalıp kullanılması yararlı olduğu düşüncesiyle giysiler üzerinden alman kopyalardan yararlanılarak kalıpları çıkarılmış ve ek'te sunulmuştur. Giysi kalıplarından faydalanmak için bireylerin vücut ölçülerine ihtiyaç vardır, ölçüler, iç giyim üzerinden mezura ile, vücudun değişik bölgeleri için ayrı ayrı (beden, bel, kalça, ön-arka uzunluk, kol boyu, ağ yüksekliği, kol genişliği v.b.) alınmalıdır. Kumaşlar biçilmeden önce ıs-34 latılmalı (pamuklular) veya ıslak bezle (yünlüler) ütülenmelidir. Kalıpların düz boy iplikleri, kumaşın düz boy iplik leri dikkate alınarak yerleştirilmeli ve kalıpların kenarlarından verilen dikiş payları üzerinden kesim yapılmalıdır. Tokat folklorik giysilerinin (1986 yılı) maliyeti kadın giysilerinde 98.500. TL. sı, erkek giysilerinde 41.500. TL. sidir. Bireyler tarafından üretilebilen her giysi parçası maliyeti düşürmektedir. Sonuç olarak, Tokat bölgesinde kadın ve erkek folklorik giysileri malzemenin değişikliği dışında, aslını korumak tadır. Aslına uygun folklor giysilerinin yapılabilmesi için, giysi parçalarının bir iş kolu halinde üretiminin yaygınlaş tırılmasında sosyo-ekonomik ve kültürel yönlerden yarar sağlanabilir.