Türkiye`de özel sigorta sandıklarının yönetimi ve işleyişi

Abstract

143 H O M U Ç 506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesi kapsamına giren özel sigorta sandıkları, sosyal güvenlik hizmetini kendi hesapla- rına devlet adına sürdürmektedirler. Faaliyetlerini Sosyal Sigorta Kanunu'nun geçici maddesine dayalı sürdüren bu sandıkları, Sosyal Sigortalar Kurumuna bağlan ması sık sık tartışılmış hala da tartışılmaktadır. Bu tartışmala rın sonuçlandırılması birkaç büyük sandığın tutumuyla yakından ilgilidir. Bu sandıklar baskı grubu oluşturarak, özel sigorta sandıklarının lehinde düzenleme yapılmasına neden olmaktadırlar. Yaptığımız çalışma ve sorunları yerinde tesbit etmek için yaptığımız araştırma sonucu özel sigorta sandıkları ile ilgili olarak şu hususları sıralayabiliriz : 1- Kanunun 20. maddesine göre, `özel sigorta sandıkları` kapsamına; bankalar, sigorta şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin kendi üyeleri için kurdukları sandıklar girmektedir. Buna göre bu kapsama giren, 18 banka 6 sigorta şirketi ve 1 odalar ve borsalar birliği emekli sandığı vardır. (Odalar ve Borsalar Birliği Emekli Sandığından ithal malları personeli ayrılmıştır.) Tarım Kredi Kooperatifleri Emekli Sandığını bu kapsa ma dahil edemeyiz. Bu sandık, üyelerine çok düşük düzeyde emekli aylığı vermektedir. Sandığın SSK'ya devri, adı geçen Kurum tara fından kabul edilmemektedir. 2- 1965 yılında çıkarılan Sosyal Sigortalar Kanunu ile144 d ağı nı k sigorta kolları bir araya getirilmiştir. Ancak bir kısım sandıklar istisna tutulmuştur. Bunlardan 991 sayılı Kanun ile Askeri Fabrikalar ve D.D.Y. Emekli Sandığı SSK'ya devredilmiş, özel sigorta sandıklarının devrini gerektiren Kanun ise Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Türkiye, sosyal güvenliğin devlet eliyle milli geniş liğe ulaştırılmasının şart olduğu bir ülke haline gelmiştir. Ekonomik seviye itibariyle de bu yüke katlanabilecek güce eriş miştir. (47) 3- özel sigorta sandığı kapsamına giren bazı sandıklar için sosyal güvenlik; lüks olurken bazıları için temel hakların bile karşılanamadığı bir duruma gelmiştir. örnek olarak şunları sayabiliriz : Türkiye Kredi Bankası Emekli Sandığı; sandığın hukuki varlığına karşılık fiili hiçbir çalışması yoktur. Emekli, dul ve yetim aylıkları ve sağlık yardımları başka bankalarca karşılan maktadır. Banka'da çalışan iki kişi de hiçbir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı değildir. Bunların SSK'ya müracaatları, bankanın sandığı olduğu gerekçesiyle kabul edilmemektedir. Doğan Sigorta Emekli Sandığı; sandığın statüsüne göre <ı sağlık yardımları işverence karşılanmaktadır. Sandığa bağlı kuruluşlar da İmar Bankası kendi personeli için sağlık yardımı (47) Yazgan, Turan : Türk Sosyal Güvenlik Sistemi, istanbul, 1981, s. 106. Yazgan, Turan : Sosyal Güvenliğin Yaygınlaştırılması ve Etkinliğinin Araştırılması, II. İzmir İktisat Kongresi.145 yapmaktadır. Doğan Sigorta A.Ş. tasfiye edildiğinden 1.4.1980'den beri hak sahiplerine sağlık yardımı yapmamaktadır. Sigorta şirke tini devralan Aksigorta Yönetim Kurulu* nun sağlık yardımı yapmak istediği, ilgililerce söylenmiştir. Bir kısım işçiler mahkeme kanalıyla sağlık giderlerini karşılama yoluna gitmektedir. Sandığın, yakın bir gelecekte emekli aylıklarını bile ödemeyecek duruma geleceği ilgililerce ifade edilmiştir. İstanbul Bankası Emekli Sandığı; sandık yetkilileri bugünkü şartlar altında faiz oranı % 20'ye inse bile gelecek 10 senede hiçbir güçlüğünün olmayacağı iddiasındadırlar. 5901 kişi nin ilişiği olduğu bir sosyal güvenlik kuruluşunun uzun süreli olamayacağı ortadadır. Bazı sandıkların yetkilileri, birkaç sandık dışında özel sigorta sandıklarının iyi olmadığı görüşündedirler. 4- özel sigorta sandıklarının, Sosyal Sigortalar Kanunu uygulaması dışında tutulmasının esas nedeni, bu sandıkların SSK'ya göre daha fazla hak sağlamasıdır. Bugün için, bu kapsama giren bütün sandıkların SSK üstünde haklar sağladıkları söylenemez. Tesbitime göre (6) munzam sandık vardır. Bu sandıklar özel sigorta sandıklarına göre daha fazla haklar sağlamaktadır.146 Kanuna göre, munzam sandık kurulabileceğinden, munzam sandığı olmayan kuruluşlarda çalışanların (özel sigorta sandıkla rı SSK' ya devri halinde) müktesep hakları kaybolmayacaktır. Çoğu sandık yetkili since Sosyal Sigortalar Kurumundan daha etkin sandık yardımı sağladığı söylenen sandıkların bu yar dımı yurdun her yerinde ayni şekilde sağladığı söylenemez. 1977 DPT araştırmasında, sağlık personeli ve tesis bulunmayan ve ye terli olmayan bölgelerde çalışan personelin sıkıntı çektikleri ve haklarını alamadıkları gözlenmiştir. (48) 5- özel sigorta sandıkları idari sorunlarla karşı karşı- yadırlar. Birer vakıf olduklarından, yönetim kurulu v.b. diğer organları zamanındada seci lememekte ya da bu organlar sandık üzerinde etkili olamamaktadırlar. Esas olarak sandıklar üzerinde Bankaların ya da sigorta şirketlerinin yönetim kurulları söz sahibidirler. Birkaç örnek verecek olursak; İstanbul Bankası Emekli Sandığı; İstanbul Bankası tasfiye edildiğinden faaliyetine `isteğe bağlı sigorta` işlemleri yaparak devam etmektedir. İşveren primleri sandıkça ödenmektedir. Sandık, üç kayyım tarafından yönetilmektedir. Sandığın ilerisinin ne olacağı belli değildir. (48) Devlet Planlama Teşkilatı, a.g.e., s. 35147 Türkiye Kredi Emekli Sandığı; tasfiyesi bitmemiş olan bu bankada iki kişi çalışmaktadır. Emekli sandığının hiç bir organı yoktur. Doğan Sigorta Emekli Sandığı; sandık yönetim kurulu oluşturulamarnaktadır. Bunun nedeni, Şirket Yönetim Kurulunun toplanamamasıdır. 6- Özel Sigorta Sandıklarının en büyük sorunlarından birisi denetimlerinin yetersiz oluşudur. Bu sorun, Kanundan kay naklanmaktadır. Çünkü, geçici 20. madde mali denetim sonucu müey yidelerin neler olacağını belirtmemiştir. 7- özel Sigorta Sandıkları, işleyişlerini kanuni hüküm ler yanında vakıf statü senetlerine göre yürütmektedirler. Hatta sosyal güvenliği ilgilendiren bazı konularda tatbikat statü çı karmışlardır. Bu yüzden farklı norm ve standartlara tabidirler. Çoğu yerlerde de Kanuna atıf yapmaktadırlar. Birkaç yüz kişilik ya da birkaç bin kişilik sandıkla rın farklı norm ve standartlarla sosyal güvenlik sağlama çabaları modern sosyal güvenlik anlayışı ile bağdaş amamak t adı r. T.C. Ziraat Bankası gibi bankaların T. C. Emekli San dığına tâbi olduğu gözönünde tutulursa, birer resmi teşekkül olan Anadolu Bankası ve Vakıflar Bankasının kendi personeli için kurdukları özel emeklilik sandıklarının bulunuşu, sosyal güvenlik sisteminin bütünlüğünü parçalamaktadır.148 8- Sosyal güvenlik fonlarının birinci gayesi, sosyal güvenliğin finansmanına yardımcı olmaktadır*. İkinci derecedeki bir fonksiyonu da kalkınmaya yardımcı olmaktır. Devlet, üç büyük sosyal sigorta kurumunun fonlarını kalkınma politikaları istika metinde değerlendirmektedir. Buna karşılık, bu sandıkların fonla rının nasıl kullanıldığı belli değildir. Her ne kadar özel sigor ta sandıkları fonlarını verimli alanlarda kullanıyorsa da, bunla rın birinci derecede üyelerin çıkarları düşünüldüğü için verimli alanlarda kullanıldığı söylenemez. 1977 tarihli araştırma fonlarının, her sandıkça fark lı kullanıldığı sonucuna varılmıştır. `... Birçok kuruluşta bu fonların bankaların ve şirketlerin genel işletmecilik esasları dahilinde kullanılmadığı belirtilmektedir. Bu durum ise, persone lin sosyal güvencelerinin sağlanmasına dönük olarak biriktirilmiş olan paraların, çeşitli risklere atılması gibi bir durum yarat maktadır. Genellikle uzun vadeli sigorta kolları için (ölüm, ihtiyarlık) biriktirilen bu fonların gerçek amaçlarına uygun bir biçimde kullanılmadığı ve gün geçtikçe değer kaybettiği ortada dır. Bazı güçlü kuruluşlar, bu fonlar erişe de kurum olarak sandımklarını desteklemektedirler. Ama kurumların kritik durumla rında o kurumdaki elemanlar zor duruma düşmekte çoğu zaman emekli maaşı dahi alamamaktadırlar.` ( 4'9 ) 1985 Yılı îcra Planı Madde 368; `506 Sayılı Kanunun geçici 2. maddesine tabi Banka ve Sigorta Şirketleri sandıkları nın hukuki durumu, görevleri ve idari şekilleri (49) D.P.T., a.g.e., s. 21.149 hakkında kanuni düzenleme çalışmaları yapılacaktır.` hükmüne göre kanuni düzenleme çalışmaları yapıldığı ilgililerce söylenmiştir. Ancak, bu düzenlemede durumları iyi olmayan sandıkla rın esas alınacağı ifade edilmiştir. Kanaatimizce, böyle bir ayırım meselenin çözümü için yeter-li değildir. Kanunun çıktığı yıllarda sayıları 39 (50) kadar olan sandıkların sayısı 24 'e düşmüştür. Bugün durumları iyi gibi görünen sandıkların zor duruma düşmeyecekleri garanti edilemez. Bu sandıkların SSK haricinde kalmalarının esas nede ni, daha fazla hak sağlamak olduğu gözönünde tutulursa, böyle bir amacı gerçekleştiremedikleri ve zamanla Kuruma devredildikleri bil inmektedir. 1982 Anayasası, Sosyal Güvenlik kurma görevini münha sıran Devlete vermiştir {Anayasa M. 60). Bu şartlar altında en uygun çözüm yolu, aktüeryal hesapların esas alınarak özel sigorta sandıklarının SSK' ya devre- dilmesidir. (50) Türkay, S.: 506 Sayılı Kanunun...., a.g.m.,. 16.