1875-1905 yılları arasındaki sözlükler üzerinde bir inceleme

Abstract

190 SONUÇ İncelememişsin başlıca sonuçları şunlardır: Sözlüklerin genel özelliklerinde hemen hemen büyük farklılıklar yoktur. Şekille ilgili özelliklerde ise, TABLO-7'de gösterildiği gibi şu sonuçlar elde e- dilmiştir. En çok Türkçe asıllı kelime ihtiva eden sözlük Kamus- ı îürkî»dir (12.012 adet ). Arapça kelimelerin en çok yer aldığı sözlük, Lügat-i Remzî»dir (31.224 adet ). En çok Parsça kelime bulunduran sözlük yine Lügat-ı Eemzî'dir (6. 276 adet). Diğer kaynaklardan alınan kelimelerin durumu çokluk sırasına göre şöyledir: İtalyanca : 307 adet (Kamus-ı îürkî) ' (Kamus-ı Osmanî) 1 (Kamus-ı Türkî] I ( II II191 Lügat- i Remzi* de Batx kaynaklx kelimelere hiç yep verilmemesi dikkati çekmektedir. Mükemmel Osmanlx Lügati' nde de Batx kaynaklx kelimelere hemen hemen hiç yer verilmemektedir. İncelenen hu lügatlerin içinde en fazla kelimeyi madde başx olarak ele alxp acxklayan 38.632 sayx ile Lügat-i Remzi1 dir. En az madde başx isej 6.329 adetle Lehçe-i Osmani' d© bulunmaktadxr. Kelimelerin sxralanxsxndaj lügatler arasxnda baş- lxca iki sistem görülmektedir; 1. Harekeyi dikkate alan, 2. Harekeyi dikkate almayan. Harekeyi dikkate alan Lehçe- -i Osmani`, Kamûs-x Osmânî ve lügat-i Hacî'nin ilk bas- kxsxnda önce üstünlü kelimeler sxralanraakta ve bitiril mekte, sonra diğer harekelere geçilmektedir. Harekeyi dik kate almayan diğer sözlüklerde ise, hareke ne olursa ol sun harf sxrasx takip edilmektedir.192 Maddelerin yazılışlarında ise Ahmed Yefik Paşa nın Lehçe- i Osmanî'si hariç, incelediğimiz bütün sözlük ler hareke kullanmakta dip. Batı kaynaklı kelimelerde üç sözlük(Lügat-ı Naci, Kamus- 1 O s mâni, Kamus- 1 0?tirkî)aynı zamanda bu kelimelerin latin harfli, orijinal yazılışla rını da vermektedir. İncelediğimiz sözlüklerin muhteva, dil ve üslûp Gü zellikleriyle ilgili önemli bulduğumuz başlıca noktalar şunlardır, 1. Lügat- ı Remzi ve Kamûs-ı Türki'de bazı ıstılah- lar(îıb, kimya, hukuk.,. vb. )yazılarak veya kısaltmalar la gösterilmektedir. 2. Eski Türkçe'den ve Çağatayca'dan alınan bazı ke limeler ve bunlarla ilgili görüşler ve teklifler Kamûs- -ı îürki'de yep almaktadır, 3. Halk dilinde yaygın söylenişleriyle kullanılan kelimelerin bir kısmı Kamûs-ı Türki'de verilmektedir. 4.Arapça ve Parsça1 dan alınarak telaffuzu değiş tirilmiş olan kelimeler Kamûs-ı îürkî'de gösterilmekte dir. 5,Lehçe-i Os manî, Kamûs-ı îürki, Kamûs-ı Osmani ve Mükemmel Osmanlı Lügati adlı sözlükler; dilimizde telaffu zu, yazılışı ve kullanılışı galat olan kelimeleri tesbit etmekte ve bunların doğrularını vermektedirler, ö.Arapça kurallara göre yapılan ve müvelled ola rak vasıflandırılan kelime ler; Kamûs-ı Türki, Kamûs-ı Os- manî,Lügat-ı Nacî ve Mükemmel Osmanlı Lügati' nde göste rilmektedir. 7.Arapça kaynaklı kelimelerin çokluk ve teklik.du-193 rumlarınm neler olduğu, bunları a Türkçe'deki farklı kul lanı lış lan, Kamus- ı Türki, Kamus- ı Osraanî,Lügat-ı la- cî ve Mükemmel Osmanlı Lügati» nde açıklanmaktadır. 8. Dil `bakımından açıklama yapılmasına ihtiyaç du- yulan;ikazlar, hatırlatmalar, teklifler ye lüzumlu düzelt meler, Kamûs-ı Türki,Lehçe-i O s manî, Mükemmel Osmanlı Lü gat i» nde bulunmaktadır. 9.Açıklanan kelimelerin nesirde ve nazımda nasıl kullanıldığı} Kamûs-ı O s manî, Kamûs-ı Türkî, Lügat- ı lâ- cî, Mükemmel Osmanlı Lügati ve Lehçe-i Osmânî'de örnek leriyle gösterilmekte, bilhassa Kamûs-ı Osmânî'de bu hu susa daha fazla yer verilmektedir, lO.Türkçe'deki yardımcı fiillerin ve -edatların kul lanılmasıyla ilgili lüzumlu açıklamalar, ikazlar ve dü zeltmeler yalnız Mükemmel Osmanlı Lügati 'nde verilmek tedir. 11. Yer isimleri, daha çok Lehçe-i Osmânî'de göste rilirken, Kamûs-ı Tür ki» de ve Lügat-ı Haeî'de şahıs i- simleri açıklanmaktadır.