1982 Anayasası ve sendika hürriyeti

Abstract

SONUÇ: Tarihi oluşum içinde incelendiğinde sendika hürriyeti ilkesinin liberal ekonomik düzenin `bir ürünü olduğu görü lür. Ancak, çağdaş anlayış içinde evrensel bir nitelik ka zanan sendika hürriyetini, sürekli değişm'eler gösteren tek bir düzene `bağlamamak, `belirli bir sosyal ve ekonomik dü zenin ötesinde bir anlamı olduğunu kabul etmek zorunludur. Çalışma şartlarının geniş şekilde hür toplu görüşmeler le belirlendiği ve bu konuda belirli bir aşamaya gelmiş bir ülkede, sendika hürriyetinin çalışanlar için ne gibi bir deleri bulunduğunu anlamak güç olmasa gerektir. Bu bakımdan sendikaların bağımsızlığının ayrı bir önemi ve değeri vardır. Sendika hürriyeti ilkesi, kuruluş, üyelik ve faaliyet yönünden geniş bir hürriyetler demetini kapsamaktadır». Sendika kurma hürriyeti, sendika çokluğu ilkesi, üst ku ruluşlar kurma ve milletlerarası kuruluşlara katılma hürri yeti; iç teşkilatlanma hürriyeti; kişisel yönden üye olma, üye olmama ve üyelikten ayrılma hürriyeti; idari bağımsız lık, işçi kuruluşlarının işveren ve işveren kuruluşları ta rafından tanınması, sendika hürriyeti ilkesinin değişik yönlerini meydana getirir. Sendika hürriyeti hususunda milletlerarası temel belge olan Milletlerarası Çalışma Teşkilatının Sendika Hürriyeti ve Sendika Hakkının -Korunmasına İlişkin 87 Sayılı Sözleşme sinde anlamını bulan sendika hürriyetinin, birbirine bağlı, dört temel hürriyeti ihtiva ettiği bilinir. İşçilerin ve işverenlerin; diledikleri sendikayı kurma ve diledikleri sendikaya üye olma, tam bir hürriyet içinde ana tüzük ve yönetmeliklerini düzenleme, idari makamların kararıyla ka patılmama ve çalışmadan alıkonulamama, üst kuruluşlar kurma ve milletlerarası kuruluşlara üye olma hürriyetlerini ifade eden sendika hürriyeti bakımından tez konusuna ilişkin ola rak şu sonuçlara varabiliriz. (1) Türkiyede sendika kurma hürriyeti milletlerarası normlara uygun olarak kabul edilmiş ve teminat altına alın mıştır. Türkiye sendika hürriyetini Anayasa ile tanıyan ve teminat altına alan ender ülkelerden birisidir. Halen işçi ve işçi olmayanların açıklığa kavuşturulamadığı Ülkemizde sendika kurma hakkının tüm çalışanlara ve emeği ile geçi nenlere değil, yalnızca işçi ve işverenlere tanınmış olma- -129-sının `bir eksiklik olduğuna ilişkin görüşler haklı sayılsa bile, bu sınırlama Türkiyenin de onayladığı Milletlerarası Çalışma Teşkilatının 98 Numaralı Sözleşmesinin lafzına uy gun bir sınırlamadır. Sendika kurma hürriyetinin yalnızca işçilere ve işverenlere tanınmış olmasını bir eksiklik o- larak değerlendirmek yerine bu hakkın bazı kişi ve grupla ra tanınmadığı ve tanınmak istenmediği sonucunu çıkarmak daha uygun bir değerlendirme olacaktır. Bu düzenlemeyi ya parken kanun koyucunun kamu düzeni mülahazaları ile takdi rini bu yolda kullandığını göaden uzak tutmamak gerekir. (2) Sendikaların üst kuruluşlar kurmaları serbest bı rakılmakla birlikte tek üst kuruluş tipi kabul edilerek, güçlü üst kuruluşlar meydana getirme imkanı sağlanmak su retiyle bu konudaki dağınıklık ve kopukluk giderilmiştir. (3) İşçilerin ve işverenlerin diledikleri sendikayı kurma ve diledikleri sendikaya üye o İma.'-hakları kabul e- dilmiş ve sendika tekeline yer verilmeyerek sendika çok luğu ilkesinin gerçekleşmesi sağlanmıştır. Böylece, tota liter rejimlerde görülen sendika tekeli önlenmiş ve sen dika hürriye tinin önemli bir jönünü oluşturan sendika seç me hürriyeti gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, insanları bir sendikaya üye olmaya veya üye kalmaya zorlayacak kurallar getirilmesi engellenmiş, sendika üyeliği hakkının hür ve serbest olarak kullanılabilmesi için her türlü kanuni dü zenleme yapılmıştır. İşçi alınmada, çalıştırılmada ve işe son verilmede sendikalı olma veya olmama şartının aranmayacağı hükmüne yer verilerek, bireysel sendika hürriyetinin her yönüyle gerçekleşmesi sağlanmıştır. (4) Milletlerarası işçi ve işveren kuruluşlarına üye olma serbest bırakılmış ve bu hususta da milletlerarası normlara uygun hareket edilmiştir. Ancak, Türkiye Cumhuri yetinin amaçlarına, niteliklerine ve egemenlik anlayışına aykırı faaliyet gösteren milletlerarası üyelik engellen miştir. (5) Sendikaların amaçlarını gerçekleştirmelerini sağ layacak her türlü faaliyette bulunmaları serbest bırakıl mış ve hangi faaliyetlerde bulunamayacakları belirtilerek serbest faaliyetleri açıklığa kavuşturulmuştur. Sendikala rı asıl amaçlarından uzaklaştırac-ak ticari ve siyasi faa liyetler yasaklanmış ve sendikaların çalışmalarını amaç dışı faaliyetler yerine üyelerine yönelik faaliyetlere a- yırmaları sağlanmıştır. -130-(G) Sendikalara siyasi faaliyet yasalı getirilmekle on ların `bölünmeleri ve parçalanmaları önlendiği gibi, siyasi partiler karşısında `bağımsızlıkları da sağlanmak suretiyle sendika hürriyeti titizlikle korunmuştur. Ayrıca, sendikala rın belirlenen amaçları doğrultusunda yapacakları faaliyet lerin siyasi faaliyet sayılamayacağı belirtilerek, sendika ların üyelerinin sosyal ve ekonomik durumlarını koruyacak ve geliştirecek faaliyetlerinin siyasi faaliyet sayılarak engel lenmesi önlenmiştir. (7) İşçi kuruluşları ile işveren ve işveren kuruluşları nın karşılıklı ilişkileri düzenlenmiş ve bu kuruluşların bir birlerini etkileri altına almaları ve karşılıklı bağımsızlık larını kaybetmeleri engellenmiştir. (8) Sendikaların vakıfların ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının yönetim ve işleyişlerine karışmaları engellenerek, hem bu kuruluşlara sendikaların müdahalesi ya saklanmış lıemde sendikaların çalışmalarını amaçları ile ilgi li olmayan alanlara yöneltmeleri Önlenmiştir. (9) Sendikaların bağımsızlığını zedeleyebilecek ve dev letten gelebilecek davranışlar engellenmiştir. Devletin Kamu Kurum ve kuruluşları kanalı ile de olsa sendikalara bağış ve yardımda bulunmaları yasaklanmıştır. Böylece sendikaların devlet karşısında bağımsızlıklarını korumaları sağlanmıştır. (10) Sendikalar ve üst kuruluşlarının faaliyetlerini dur durma, fesih ve kapatma sebepleri açıkça belirtilerek ve faa liyetleri durdurma, fesih ve kapatma kararlarının yargı or ganlarınca verilmesi sağlanarak, sendikaların idare karşısın da bağımsızlıkları korunmuştur. (11) Sendikaların iç işleyişlerine müdahaleden kesinlikle kaçınılmıştır. Sendikalar tüzüklerini ve yönetmeliklerini yapma ve iç işleyişlerini düzenleme konusunda serbest bıra kılmıştır. Sendikaların tüzüklerinde bulunduracakları genel hususlar konusunda açıklık ve belirginlik sağlanmıştır. (12) Sendika yöneticilerini serbestçe seçebilmelerine ge tirilen sınırlamaların demokratik olmadığı ve sendika hürri yeti ile çeliştiği ileri sürülebilir. Ancak, bu tür sınırla malar sendikalar gibi demokratik rejimlerin vazgeçilmez ku rumlarından olan siyasi partiler için de getirilmiş olup, bu sınırlamaların demokratik olmadığı tartışı lmamaktadır. Sendi kalar için getirilen bu sınırlamalar sendika içi demokrasiyi -L3L-saklamaya ve sendikalara güçlü yönetici yetiştirmeye yönelik d Use nleme lerdir. T ürk iye de sendika hürriyeti, her demokratik ülkede görü lebilecek ve sendika hürriyetinin esasını ortadan kaldırma yacak sınırlamalar dışında sağlanmış bulunmaktadır. Mevcut sınırlamalar genel mahiyette sınırlamalar olmayıp, `bazı kişi ve gruplara hu hakkın tanınmaması şeklinde ortaya çıkan sınırlamalardır. Sendika hürriyeti Anayasa teminatı altında, günümüzün de mokrasi anırışına ve milletlerarası normlara uygun olarak bütün kurum ve kuralları ile işleyecek şekilde sağlanmıştır. -132-