Ana-baba tutumlarının bazı kişilik özellikleri üzerine etkisi

Abstract

V ÖZET YARGI VE ÖNERİLER özet Kişilik gelişiminde etkili olan faktörlerin başında ana-baba çocuk ilişkileri gelmektedir. İlgili araştırmalar bölümünde de verildiği gibi, yapılan çeşitli araştırmalar, ana-baba çocuk ilişkilerinin kişilik özellikleri üzerinde ne denli önemli olduğunu bulgularla ortaya koymuşlardır. Ana-baba- çocuk ilişkilerinin özünde çocuk yetiştir me yöntemleri bulunmaktadır. Çocuk yetiştirme yöntemleri a- na-babanm tüm bakıra ve eğitim davranışlarını içine almak tadır. Yapılan bir çok araştırmalar, ana-babanın çocuğuna karşı gösterdiği bütün davranışlarının, genel olarak üç ka tegori içerisine dahil edilebileceğini göstermektedir. Bun lar demokratik, ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumlarıdır. Ana-babanın bu üç farklı tutumunun çocukların kişi lik özelliklerini de farklı biçimlerde etkiledikleri çeşit li araştırmalar tarafından ortaya konulmuştur. Kişilik özel liklerinin tümünün araştırma kapsamına almak mümkün olmadı ğı için, bu özelliklerden biri ya da bir kaçı üzerinde, a- na-baba tutumlarının ne derece etkileri bulunduğu araştırı labilir. îşte bu araştırmanın temel amacı, belirli kavramlar çerçevesinde açık bir şekilde tanımlanan; demokratik, ilgi siz ve otoriter', ana-baba tutumlarıyla, yine tanımlarla sı nırlandırılmış, benlik tasarımı, zamanı kullanma ve başka larıyla yakınlık kurma diye adlandırılan kişilik özellikle ri arasındaki ilişkileri ortaya koymak olmuştur. Araştırmanın amacı, temel problemin çözümü ile ger çekleşeceği için, demokratik, ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumlarının her birinin olumlu ve olumsuz benlik tasarımı, zamanı iyi kullanma ve kullanmama, başkaları ile yakınlık kurabilme özellikleriarasmdaki ilişkiler a£rı ayrı ortaya konuldu. Araştırmanın amacına varması için: demokratik, ilgi siz ve otoriter ana-baba tutumları ile olumlu ve olumsuz 4-849 benlik tasarımı, zamanı iyi kullanma ve zamanı iyi kullan mama, başkaları ile yakınlık kurabilme diye adlandırılan kişilik özelliklerini ölçebilecek güvenirlik ve geçerliğe sahip ölçeklere ihtiyaç vardı. Bunun için; Kuzgun tarafın dan geliştirilen `Ana -baba Tutumu Envanteri`, Baymur tara fından hazırlanan `Benlik Tasarımı Envanteri` ve Shostrom tarafından geliştirilip, Kuzgun tarafından uyarlanarak Türk toplumuna uygulanan `Kişisel Yönelim Envanteri` kullanıldı. Ayrıca her üç envanterinde geçerlik ve güvenirliğe sahip ol dukları önceden ortaya konulmuştur. Araştırmada kullanılan ölçü araçları ve uygulamaya ilişkin sınırlılıkları bulunup, bunlar `sınırlılıklar` baş lığı altında sunulmuştur. Araştırmanın amaçları, belirli bir. teorik yaklaşım içinde araştırmanın temel problemine çözüm aramak üzere, çözülebilir sorularla ifade edilmiştir. Araştırma, Atatürk Üniversitesi, Kâzım Karabekir fi ği tim Fakültesi 1987-1988 öğretim yılı J. sınıf öğrencile rinden tesadüfi yolla seçilen 112 öğrenci üzerinde yapıldı. Uygulamada önce öğrencilere Ana-baba Tutum Envanteri verilerek ana-babalarını nasıl algıladıkları tespit edildi. Sonra Benlik Tasarımı Envanteri ile Kişisel Yönelim Envan terleri verilerek, alman cevaplarla kişilik özellikleri be lirlendi. Son olarak ta ölçekler aracılığı ile elde edilen bulgular arasındaki ilişkileri belirleyerek, ana-baba tutum larının, kişilik özellikleri üzerindeki etkilerini ortaya koymak için istatistik analizinde kullanılan tekniklerden, fey- dalamldı. Bu tekniklerin, araştırmanın amacı, bu amaca var mak için çözülecek sorular ve toplanan verilerin niteliği belirlemiştir. Bu teknikler Pearson Çarpım Moment korelasyo nu ve t- testidir. Araştırma sonunda ortaya çıkan bulgular şöyle özetle nebilir: Demokratik, ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumları üç farklı kavram olmalarına rağmen, * temelde her üçünün de ana-baba tutumu şemsiyesine dahil oldukları için bazı kişi lik özelliklerini aynı ya da birbirine yakın oranda etkile-50 inektedirler. Nitekim araştırmada demokratik, ilgisiz ve oto riter ana-baba tutumlarının her üçünün de kişilik özellikle rinden olan, başkaları ile yakınlık kurma özelliği üzerinde ki etkileri manidar seviyede çıkmamıştır. Ana-baba tutumlarından elde edilen diğer bir sonuç ta; ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumunun birbiriyle yakından i- lişkili olduğu, buna karşılık demokratik ana-baba tutumunun bu iki tutumdan farklı olduğudur. Bu durumdan dolayı; bazı kişilik özellikleri üzerindeki etkilerine bakıldığında, de mokratik ana-baba tutumunun, otoriter ve ilgisiz ana-baba tu tumlarının tersine bir etkide bulunduğu görülüyor. Nitekim demokratik ana-baba tutumu ile olumlu benlik tasarımı arasın da pozitif bir ilişkinin bulunuşuna karşılık, aynı benlik ta sarımı ile ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumları arasında negatif bir ilişki mevcuttur. Aynı şekilde olumsuz benlik ta sarımı ile demokratik ana-baba tutumu arasında negatif bir ilişkinin varlığına karşılık ilgisiz ve otoriter ana-baba tu tumları ile olumsuz benlik tasarımı arasında pozitif ilişki ler vardır. Araştırmanın ana bulguları da şu şekilde özetlenebi lir: Kişilik özelliklerinden olan; benlik tasarımı, olumlu ve olumsuz benlik tasarımı diye iki kategoride ele alınmış tır. Demokratik ana-baba tutumu ile olumlu benlik tasarımı arasında pozitif bir ilişki, yine demokratik ana-baba tutumu ile olumsuz benlik tasarımı arasında negatif bir ilişki var dır. İlgisiz ve otoriter ana-baba tutumları ile olumlu benlik tasarımları arasında negatif yönde, olumsuz benlik tasarımı ile pozitif yönde bir ilişki vardır. Bu ilişkilerden; demok ratik ve otoriter ana-baba tutumları ile olumlu benlik tasa rımı arasındaki ilişkileı».02 seviyesinde, diğer tüm ilişki ler ise.01 seviyesinde manidar bulundu. Zamanı kullanma özelliği de, zamanı iyi kullanma ve zamanı iyi kullanmama diy© iki kategoride ele alındı. Demok ratik ana-baba tutumu ile zamanı iyi kullanma özelliği ara sında olumlu veya pozitif yönde, zamanı iyi kullanmama özel liği ile olumsuz yönde bir ilişki vardır. İlgisiz ve otoriter ana-baba tutumu ile zamanı iyi kullanma özelliği arasında o-52 yi lir. Görüldüğü gibi çevre faktörleri kişilik özellikleri nin geneli üzerinde etkili olabilmektedir. Bu faktörlerden sadece birini teşkil eden ana-baba tutumları, bazı kişilik özellikleri üzerine (benlik tasarımı gibi...) büyük etkiler de bulunduğu gibi bazıları üzerine de (başkaları ile yakın lık kurma gibi...) çok düşük seviyede de olsa etki etmekte dir. Genel geçer en iyi ana-baba tutumunun belirlemek çok güçtür. Demokratik ana-baba tutumunun bir çok kişilik özel likleri üzerine olumlu etkileri olmasına rağmen buna en iyi ana-baba tutumu diyemiyoruz. Çünkü aynı zamanda bazı kişilik özellikleri üzerine de olumsuz tesirler yapmaktadır. Bununla beraber ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumlarının bazı kişi lik özellikleri üzerindeki olumsuz etkileri açık bir şekilde görülmektedir. Fakat yine de bu demek değildir ki, ilgisiz ve otoriter ana-baba tutumları kesinlikle her yerde ve her zaman en kötü ana-baba tutumlarıdır. öneriler Araştırma bulgularından elde edilen sonuçlara dayanarak denilebilir ki, başta ana-babalar olmak üzere, eğitimciler, psikologlar, sosyologlar... ve diğer konu ile ilgilenen kişi ler genel geçer en iyi ana-baba tutumu aramak yerine, tüm i- li skilerinde dozunu kaçırmamak şartıyla başta demokratik ana- baba tutumu olmak üzere, ilgisiz, otoriter bütün tutumlardan faydalanabilirler. Bu faydalanma işleminde hangi tutumun ne zaman ve nerede kullanılabileceği, yani yerinin ve zamanının iyi seçilmesi gerekmektedir. Kişilik özelliklerinden başkaları ile yakınlık kurma özelliği ile ana-baba tutumları arasında anlamsız bir ilişki bulunmuştur. Bu durum, bu özelliğin ana-baba tutumundan ziya de başka faktörlerce etkilendiğini göstermektedir. Başkaları ile yakınlık kurma özelliği ile kişilik özelliklerini etkile yen diğer faktörler arasındaki ilişkileri ortaya koyacak ye ni araştırmalara ihtiyaç vardır. Kişilik özellikleri ile bunları etkilediği varsayılan