Ankara il merkezinde yaşayan kadınlarda bulunan geleneksel gümüş takılar üzerinde bir araştırma

Abstract

Anadolu'da süsleme sanatları ve el sanatlarının geleneksel kültür içinde önemli bir yeri vardır. İnsanların vücûtlarını ve elbiselerini süslemeleri çok eski devirlere kadar gitmektedir. Çeşitleri çok fazla olan süslemeler arasında takılar da yer almaktadır. Takı, takmak kelimesinden gelmektedir. Mücevher veya ziynet eşyası diye de adlandırdığımız takı, süsleme, form ve malzeme üçgeninin oluşturduğu düzenin yanısıra gerekli teknik ve ustalığı gerektiren fonksiyonel kullanım eşyası dır. Takıların ilk kez ne zaman ve ne amaçla kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, geçmişinin insanlık tarihi kadar eski olduğu, doğa ve inanç ilişkileri sonucu ortaya çıktığı söylenmektedir. Anadolu'da eski usta ve sanatkarlar, maden ve taşlan bir arada veya ayrı ayrı kullanarak sanat değeri yüksek olan sayısız eser üretmişlerdir. Türkiye'de batılılaşmayla birlikte Anadolu geleneksel takıları yok olmaya başlamış, ticari amaçlı, kopyacılıktan ileri gitmeyen, sanatsal ve kültürel değeri olmayan takıların üretimi başlamıştır. Türkiye'nin son yıllarda turizme verdiği önem de gözönünde tutulacak olursa, geleneksel gümüş kadın takılarının çeşit, malzeme, bezeme ve teknik özelliklerinin ortaya konulması gerekir, işte bu araştırma bu amaçla planlanmış ve yürütülmüştür. Araştırma yöresi olarak Ankara il merkezi seçilmiştir. Araştırma materyalini, Ankara il merkezinde yaşayan ve geleneksel gümüş takısı bulunan kadınlardan anket yoluyla, toplanan bilgiler ve anket uygulanan kırk bireyde varlığı tesbit edilen yüz altmış adet geleneksel gümüş takı ile Ankara Etnografya müzesinde araştırmanın planlanıp yürütüldüğü süre içerisinde vitrinlerde teşhir edilmekte olan yirmi adet geleneksel gümüş151 kadın takısının tümü: oluşturmuştur. Geleneksel gümüş takıya sahip bireyler genel olarak öğrenim görmüş, çoğunluğu da yüksek öğrenimlidir. Yüksek öğrenimli bireyler kültürel değerlere daha çok önem vermektedir. - Geleneksel gümüş kadın takılarının hepsi saf gümüşten olmayıp, bazıları değersiz madenler üzerine gümüş kaplama olarak üretilmiştir. Geleneksel gümüş kadın takılarında telkari, granül, kazıma, kabartma, savatlama, kalıpla kabartma gibi maden süsleme teknikleri kullanılarak çeşitli şekil ve motifler oluşturulmuştur. Süslemelerde, en fazla bitkisel motifler ile geometriye dayalı şekil ve çizgilerden oluşan ve sembol anlam taşıyan motifler kullanılmıştır. Geleneksel gümüş kadın takılarında yoğun olarak yer alan, penez ve sarkaçlar ile el ve göz motifleri nazara karşı kullanılmakta, ayrıca el motifleri, bereketi ve sadakati simgelemekte, mercan boncuklar, akik taşlar ise uğur sayılmaktadır. Baş süslemelerinde kullanılan geleneksel gümüş kadın takılarından tepelikler, sahipleri tarafından kullanılmamakta, alınlık ile hamaylıların bazıları kolye, yanak dövenlerin bazıları ise göğüs süsü olarak kullanılmak tadır. Geleneksel gümüş kadın takılarında taş kullanımı yoğunluktadır. Kullanılan taşlardan en fazla hakiki kristallerine benzetilmiş cam boncuklar ve değersiz taşlar ile mercan ve akik taşlar bulunmaktadır. Geleneksel gümüş takıların çoğunluğunun, sahipleri tarafından süslenmek için, günlük giysilerle ve özel günlerde kullanılması düşünülmektedir. Bu takıları araştırma kapsamına alınan bireylerin ailelerinde, kız çocuklarına devretmek isteyenler fazladır.152 Geleneksel gümüş takılar, şekil, motif ve kullanım amaçlarına göre bazı mesajlar vermektedir. Araştırmaya alınan bireyler, kendilerinde var olan takıların çoğunluğunu başkalarından satın almışlardır. Bu nedenle takıların verdikleri mesajlar takı sahipleri tarafından bilinmemektedir. Kadınlar, geleneksel gümüş takılar arasından günümüzde de, en fazla kullanılan kolye, bilezik, küpe ve kemer gibi takılara sahip olmak istemektedirler.

Decorative arts and handcrafts have a significant place in the traditional culture of Anatolia. Decoration of bodies and clothes goes far back in history. Among the many different kinds of decorations, ornaments hold an important place. The word ` ornament`, in Turkish, is derived from a verb which means `to put on, to attach to ones clothing`. A product of decoration- form-material triangle, ornament requires skill and technology in order to be used in a functional way. Although there is no definite information as to when and why ornaments were first used, they are believed to be as old as the mankind and was first used as a result of natural and religious beliefs. Ancient Anatolian craftmen have created many works of art which have high artistic values using metals and stones, separately or together. Westernization in Turkey has had a very bad effect on the produc tion of Anatolian cultural ornaments : Commercial purpose has initiated the production of unoriginal ornaments which have very low artistic and cultural value. Taking into consideration the improvements in Turkish tourism in the past few years, the materialistic, decorative, and technical characte ristics, as well as the different assortments, of traditional women's silver ornaments have to be presented. With this purpose in mind,this research has been planned and carried out within Ankara provincial center. The research material consists of the information obtained y by survey, hundred- ana-sixty pieces of traditional silver ornaments V/hich belong to these women as well as twenty pieces which were on display in Ankara Etnography Museum at the time this research was planned and carried out.The women who have traditional silver ornaments are educated, in general; most of them have university diplomas. People with higher education, according to the survey, consider cultural values more significant. Some traditional silver ornaments are not pure silver : They are just coated with silver. In the production of traditional silver ornaments, metal decoration techniques like relief or engraving as well as many others are used to create a variety of motifs. In the decorations; natural motifs and symbolic geometrical motifs have been used. The motifs in the traditional silver ornaments have different specific meanings. The pendulum motif and the eye and the hand are used against `the evil eye`. The hand also symbolizes abundance, fruitfulness, and lo yalty. Coral beads and carnelian stones are believed to bring good luck. Some traditional silver ornaments which women used to wear on their heads are now used for different functions : Amulets, for example, are sometimes worn as necklaces; some ornaments worn an cheeks are now attached to one's chest. Stones are also widely used in the making of silver ornaments. These stones are mostly glass beads which look like their original crystals, coral and carnelian stones, and some worthless stones. Traditional silver ornaments are mostly worn by their owners in order to decorate their daily-wear or night-time clothes. It is observed that the women surveyed want to give their silver ornaments to their daughters. Traditional silver ornaments have different messages depending on their shape, motif, and form of usage. Because almost all the women surveyed have bought or obtained these ornaments from others, they do not know the messages implied by their ornaments.Women, today, want to use traditional silver ornaments mostly as necklaces, bracelets, earrings, and waistbelts.