Trabzon yöresinde makinada yapılan beyaz iş teknikleri ve bazı ürün çeşitleri

Abstract

6. ÖZET Geleneksel işlemelerimiz arasına girmeyen, an cak diğer özellikleri ile işlemelerimiz arasında seç kin bir yeri olan beyaz iş 'in ilk örneklerine Roma 'da rastlanmıştır. Daha sonra Rişliyö ve Kolber gibi dev let adamlarının himayesinde gelişerek yayılmıştır. İğ ne tekniklerinden olan Rişliyö ve Kolber adını bu dev let adamlarından almıştır. Beyaz iş bilim, teknik ve teknolojideki geliş melere bağlı olarak günümüzde makinada uygulanan önem li tekniklerden biri olmaktadır. îğne tekniklerinin karekterini bozmadan makinada uygulanmaya elverişli olması, işlemede tercih nedeni olmuştur. Araştırma materyalini Trabzon İl ve ilçe mer kezlerinde makinada beyaz iş bilen ve uygulayan bi reylerden elde edilen ürünler ile bu bireylerden sağ lanan bilgiler oluşturmuştur. Beyaz iş yapan bireylerden bilgiler anket yo luyla toplanmış, anket karşılıklı görüşme tekniği ile bizzat araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Anketlerin uygulanmasında doğum yöreleri fark lı olan bireylerin o yöreyi temsil etmeleri bakımın dan yörede uzun süre kalanlar araştırma kapsamına alınmıştır. 153154 Yörede yapılan incelemelerden beyaz işle uğ raşan bireyler genellikle 19-22 yaş arasında bulun maktadırlar, tik okul düzeyinde öğrenim gören birey ler yoğunlukta olup, öğrenim seviyesi yükseldikçe beyaz işle uğraşan bireylerin sayısı azalmaktadır. Araştırmaya alınan bireylerin oranına bakıl dığında bekarların ve ev kadınlarının yoğunlukta ol duğu, 31-40 yaş üzerinde bekar ve dul birey olmadığı görülmüştür. Yöredeki diğer elsanatları çeşitleri } (elde- makinada) işleme, dokuma, örgü ve altın-gümüş işleme teknikleri olarak dört kümede toplanmaktadır. Çin iğnesi, Aplike ve Kum iğnesi tekniği ma kinada beyaz işin dışında yoğun olarak yapılmaktadır. İncelemeler sonucu yörede makinada yapılan beyaz işe `Röşölye` adı verildiği belirlenmiştir. Tekniğin yoğun olarak yapıldığı yaş 15-22 yaş arasıdır. Uğraş sürelerinin ise 1-3 yıl arasında bu lunduğu, yapma nedeni olarak da çeyiz hazırlamanın birinci derece önemli olduğu belirlenmiştir. Bireylerin tekniği öğrenme kaynağı Halk Eği tim kurslarından sonra, Pratik Kız Sanat Okullarıdır, Yörede incelemeye alınan ürünlerde ince sar ma, kolber, filtre ve ciğerdeldinin yoğun olarak, ka lın sarmanın ise zaman zaman az kullanılması, Trab zon'daki beyaz işin `delik iş` olduğunu ortaya koy maktadır. Çünkü ürünler kolber ağırlıklıdır.155 4 0-5 0 yıl önce yapılan ürünler incelemeye alındığında kolberdeki atılan biritlerin altında ko ton yumak ve yorgan ipliğinin kullanıldığı, günümüz deki işlemelerde ise britlerin nakış makarası ile iplik atılarak yapıldığı belirlenmiştir. Süslemede yardımcı iğne tekniği olarak beş beş makina dikişi ve çeşitli ajurlar yoğun olarak kulla nılmaktadır. Ürünlerde kullanılan ipliğin cinsi, sağlam oluşu nedeniyle tercih edilen 5 0 numara nakış makara sı ve alt iplik olarak kullanılan 43 numara bobin (dikiş makarası) dır. Ayrıca bireylerin, kullandıkla rı ipliklerin özellikleri hakkında sağlam ve düzgün oluşunun dışında yeterli bilgiye sahip olmadıkları da görülmektedir.Yörede beyaz işte kullanılan kumaşların yapı lan ürün çeşidine göre belirlendiği ortaya çıkmıştır. Patiskanın yoğun olarak kullanıldığı ürün çeşidi; yor gan ağzı, karyola eteği, yastık ve nevresimdir. Kete nin kullanıldığı ürün çeşidi ise;, yatak örtüsü, oda takımı, masa örtüsü perde ve peçete gibi ürünlerdir. Beyaz iş yapımında kullanılan makina, aile ti pi dikiş makinasıdır. Makina dışında kullanılan di ğer araçlar Kasnak, Kasnak bezi, 9-1C-11 numara maki na iğnesi ve nakış makasıdır.156 Yöredeki ürünlerin incelenmesi sonucunda bit kisel motiflerin kullanıldığı, desenlerin seçiminde öncelikle bireylerin kendi zevklerini ön planda tut tukları ve hazır kaynaklardan yararlandıkları belir lenmiştir. Yöre halkı ürünlerinde kullandıkları mo tiflere her hangi özel bir ad vermemektedir. Ürünlerde kullanılan motiflerin kompozisyon özellikleri yapılan ürün çeşidine göre farklılık gös termektedir. Yapılan incelemeler yörede yatak takımı ve oda takımı ürünlerin çoğunluğunun beyaz kumaş üzeri ne beyaz iplikle yapıldığını ortaya koymuştur. Ürün lerin sertleştirilmesinde ayrıca apre kullanılmamak tadır. Bireylerin ütüleme teknikleri hakkında, yeter li bilgileri olmadığı, ürünlerini kendi seçtikleri üteleme teknikleri ile ütüledikleri ortaya çıkmıştır, Temizliğini ürünün ve kumaşın cinsine göre be lirlemekte, genellikle beyazlarda kaynatma yapma ve elde ilik suda yıkamayı tercih etmektedirler, Ürünler sandıkta bohça içinde muhafaza edil mektedir, Naftalinin doğrudan ürünün üzerine dökül mediği sürece herhangi bir kalıcı lekeye rastlanma maktadır.157 İncelemeye alınan bireylerin büyük bir çoğun luğu sipariş çalışmamaktadırlar. Sipariş çalışanların ise gelir durumlarını tam olarak açıklamaktan çekin dikleri ve sonucun güvenilir olmadığı ortaya çıkmak tadır. Yörede beyaz iş yapan bireyler, desen bulmada ve makinayı tamir etmede güçlük çektiklerini belirt mişlerdir.

SUMMARY The first examples of `Beyaz îş` which is not considered as our traditional handiwork but as other qualities it has a distinguishable place in our handi works, was seen in Rome. Further a time itwas grown up and splitted under the protection of state competents like Risliyo and Koiber. The techniques of needle Risliyo and Kolber took their name from these state competents. `Beyaz îş` one of the important techniques that used in machines is dependent to the developments in technique, technology on science. Et is preferred in handiwork because sufficiency on opplying these without changing the character of needle technique. The research materials was made up by the datas and products collected from individuals who knows and applies `Beyaz îş` on machines in Trabzon province and distincts. The datas are collected from individuals who makes `Beyaz îş` by the way of questionairre which is made up by the technique of natural conversation by researcher. As ones who has different birth places represent their districts, the individuals who stays at this 150159 district is considered in the application of questio. nairel According to the estimates in the district individuals dealing with `Beyaz îş` usually has an age of 19-22 As the mazority of individuals dealing with `Beyaz îş` has an education level of primary school, more further in education the number of individuals dealing with `Beyaz îş` decreases. A glance to the ratio of the individuals taken in questionaire shows that unmaried ones and homewifes constract the mazority. Unlikely there is no individual having an age over 31-41 and unmarried or widoved. The other handwork kinds can be classified as handiwork, weaving, knitting and gold-silver hand -work techniques respectively in four categories. Besides `Beyaz îş` chineese needle, applique, and sand needle techniques are applying in machines frequently. As the resulto of research `Beyaz îş` done by machines is called `Röşölye` The age that this technique applied frequently is 15-22 The dealing time is between 1-3 years and it is known that the first reason in dealing `Beyaz îş` is to make up their awn d ewer The source of individuals in learring these techniques is practical art school of girls after public education courses,160 The products awhich are taken into research in the district shows that the techniques `ince sarma` `kolber` `filtre` and `ciğer deldi` are using frequently but in contrary `kalın sarma` technique is wing from time to time;, this implies that the kind of `Beyaz iş` in Trabzon is `Delik iş` Because the mazority of the products are in the technique of Kolber. When the product of 40-50 years ago is taken into research it can easily be seen that under the `birif's flaxball and blanket treads are used, that opened in Kolber, But in our time the `birit` s are done by embroidery spools and tossing threads. Five-five machine sewing and different hemstitchs are used frequently as assistant needle techniques in decoration. Because of the strenghtness of number 50 flax ball and number 4 0 bobbin (Sewing ball) used in subthreading, these kinds of threads are preffere d in products Above these it is seen that individuals have no sufficient knowledge about the qualities of these thread except the strenghtness and reqularity. It is found that kind of Cloth that is used in `Beyaz iş` is determined according to the kind of product. Cambric is mostly :used in therei outer161 covering of a quilts, bedcovers, pillows and sheet of aquilts, cotton is used in these coverlets, set of furniture, table cloths, curtains and napkins. The machine used in making `Beyaz îş` is family type sewing machine. The instruments used except machine is embroidary frame cloth of embroidary frame, number 9-10-11 machine needle and flax scissars. According to the estimates of products on district it is seen that vegetable patterns are used but in the choice of patterns first place is delight of individuals and mostly they got a help from prepared sources. District people gives no private name to the patterns used in products. The composition qualities of patterns used in products vary from the kind of product The researchs show that the mazority of set of headings and set of furnitures are made on white cloth and by white thread. Also in strenghtening the product finishingis used. It is seen that individuals know nothing about ironing their products and they choose their own ironing techniques. The cleaniner is determined according to the kind of cloth and generally r boiling and washing in like warm water by hand is pref f ered in whites, Products are protected in handle in chests. There is no permanent spots seen unless napthalene is poured on directly.162 The mazority of individuals taken in research do not take orders. The ones who take orders refrain from explaining their economical positions by this the result is not so reliable. Individuals who make `Beyaz îş` in district tells that they have difficulties in finding patterns and in reparing of the machine.