Osmanlı kumaş sanatında çintemani motifinin biçimsel evreleri

Abstract

Osmanlı kumaş sanatının önemli bir motifi olan çintemani, yüzyıllar boyunca süsleme sanatlarının çeşitli alanlarında kullanılmış, taşıdığı farklı anlamlarıyla dinlerin ve felsefelerin sembolü olmuştur. Çintemani, merkezleri hayali bir üçgenin köşe noktalarına yerleştirilmiş, ikisi altta biri üstte aynı çapta üç daireden oluşan; bazen belirli bir aralıkta üst üste birbirine paralel olarak gelen pelenk veya kaplan postu adı verilen, iki dalgalı çizgi formuyla birlikte kullanılan bir motif olarak tanımlanır.Türk sanatındaki uygulanış şekli ve sembolik anlamı itibariyle Uzakdoğu'dakinden farklı olan, kuvvet ve kudreti simgeleyen motif, tarih öncesi dönemlerden Osmanlı İmparatorluğu'na kadar varlığını sürdürmüştür.Araştırmanın amacı, erken dönem Orta Asya'dan itibaren XIX. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'na kadar geçen süre içerisinde çintemani motifinin etkin olduğu bölgelerde sürekliliğini incelemek; dinsel ve kültürel etkileşimlerle gelişimini takip etmek, diğer motif ve üsluplarla bağlantısını kurmak, motifin elemanlarıyla ilgisi olduğu ve olabileceği düşünülen çeşitli unsurlarla sembolik açılımını tespit etmek; motifin biçimsel ve simgesel anlamda tanımını yapmaktır. Tüm bu bilgiler doğrultusunda araştırmada, çintemani motifi odağında Osmanlı kumaş sanatını incelemek, motifin en sık görüldüğü saray kumaşlarını tespit etmek ve çintemani motifli kumaşları desen, renk, kompozisyon ve sembolik açıdan ele alarak irdelemek hedeflenmiştir. Bu kapsamda alan yazın taraması yapılmış, elektronik veritabanları incelenmiştir. Aynı zamanda dönemin kumaş desenlerine ışık tutacağı düşüncesiyle görsel belge niteliğinde olan Osmanlı minyatürlerinden de yararlanılmıştır. Elde edilen bilgiler ışığında Osmanlı'da çintemani motifinin en çok kullanıldığı kumaşlar tespit edilmiştir. Bu kumaş örnekleri desen, üslup, renk, kompozisyon, bezeme özellikleri ve diğer motiflerle birlikteliği açısından ele alınmış; bulundukları müzeler ve envanter numaraları saptanarak tablolar oluşturulmuştur.

Çintemani which is one of the most important patterns in Ottoman fabric art has been used in various fields of decoration arts for centuries thus becoming the symbol of religions and teachings with its different meanings. Çintemani is described as a pattern which is composed of three circles of the same diameter whose centers are placed on the three corners of the imaginary triangle, the two being below and the one on the top and used together with two undulating linear forms called pelenk (pelennor) or tiger fur skin in paralel with each other in occassional intervals.Quite different from those comparables in Far East in terms of its symbolic meaning and the way it has been used in Turkish art and symbolising power and strength, the pattern has managed to survive since prehistoric ages until Ottoman Empire. The purpose of the present thesis is to study its contuinity where çintemani has prevailed since early times of the Central Asia until XIX th century Ottoman Empire, monitor its development with religious and cultural interactions, associate it with other patterns and styles, establish its symbolic evolution with various elements which are correlated and believed to be correlated with aspects of the pattern itself and finally define it in formal and symbolic meanings.Within the context of the above knowledge, the present study aims to examine Ottoman fabric arts based on çintemani pattern, determine palatial fabrics in which the pattern is seen most and study çintemani-patterned fabrics considering their design, color, composition and symbolism. Accordingly, the literature has been scanned and the related database studied. In addition, Ottoman miniatures have also been used as visual documentation with the expectation that they would to shed light on fabric patterns of the period, from which the fabrics with çintemani patterns have been found. Such fabric examples have been considered in terms of their design, style, color, composition, decorational charasteristic and their combination with other patterns to finally establish the museums where they are exhibited and their inventory numbers and form the related tables.