XV. yüzyılda Osmanlı toplumunda kölelik

Abstract

XV. Yüzyılda Osmanlı Toplumunda Kölelik adını verdiğimiz bu çalışmamız da kölelik ve cariyelik çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. İnsanlığın tarihi kadar eski olan kölelik bir manasıyla güçlünün zayıfa hükmetmesidir. Bu nedenle de insanın hak ve hürriyetlerini sınırlayan, ona aykırı düşen bir haldir. Eski medeniyetlerde kölelik oldukça yaygındır. Hatta kölelik sebeplerinin 9 - 10'a kadar çıktığı devletler dahi vardır. Doğu ve Batı medeniyet dairesine mensup, eski zamanlarda kurulan devletlerde, kölelerin çok değer verilen unsurlar olmadığı görülen bir gerçektir. İslam hukukunun köleliğe getirdiği sınırlamalar vardır. İslamiyet köleliğin sebeplerini doğum ve savaş esirliği sonucunda köle statüsüne konulma olarak ikiye kadar indirmiştir. Teorik olarak İslamiyet'in bu konudaki temel amacı zaman içerisinde köleliğe son vermektir. Savaşta esir alınan insanların tamamı köle yapılmazdı. Bu konuda devlet başkanına verilen beş yetkiden sadece birisi bu olup, burada da kamu yararını gözetme şartı vardır. Kölelikle ilgili Kur'an'daki temel ayetler ve konusuna göre Hz. Peygamber'in uygulamaları bunun en açık örnekleridir. İslam hukuku köle azad etmeyi teşvik etmiştir. XV. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde yapılan fetihler sonucunda alınan esirler köle statüsüne konularak, devletin askeri, idari ve zirai işleri yanı sıra, saraylarda ve toplumdaki fertlerin evlerinde, tarlalarında ve diğer hizmetlerinde kullanılmışlardır. Temelde İslam hukukundaki uygulamaları esas alan Osmanlı'da daha önceki İslam devletlerinde örneği olmayan uygulamalargeliştirilmiştir. Bu uygulamaların İslam hukukuna ters olup olmadığı halen tartışılan bir konudur. Osmanlı'da kölelere yapılan muamele daha önceki medeniyetlerde olduğu gibi insanlık dışı değildir. XV. yüzyılda ve XVI. yüzyılın ilk yarısında görülen ortakçı kullar Avrupa feodalitesi ile kıyaslanabilecek tek örnektir. Osmanlı toplumu içerisinde köleler yerine ve zamanına göre çok şanslı oldukları kadar, kötü halde de olmuşlardır. Bu insanların da zaman zaman istismar edildikleri görülmektedir. Ancak çoğu zaman Batıdaki aynı kaderi paylaşan insanlardan çok daha iyi şartlarda yaşadıkları da bir gerçektir.

In this study which we name as slavery in the Ottoman Society in XVth century, the slavery and concubinage have been dealt with their various aspects. Slavery which is as old as the history of humanity, is in a sense domination of the weak by the strong. For this reason, it is a state which limits the rights and freedom of a human being and which is contrary to him. The slavery is rather widespread in old civilizations. Even, there are states where the reasons for slavery amount to 9-10. It is a reality observed that in the states related to the Eastern and Western civilization groups and founded in old times, slaves were not much valued elements. There are limitations imposed to slavery by the Islam law. Islamism reduced to two the reasons of slavery as putting in slavery status as a result of birth and combat. Theoretically, the main purpose of Islamismon this matter, was to end slavery in the course of time. All of men taken as prisoners during war, were not made slaves. This was only one of the five powers given on this matter to the head of state, and here also there was a condition of protecting the public benefit. The basic verses in the Koran related with slavery and the implementation of this Holiness the Prophet according to their subjects, are clear samples of this matter. The Islam law has encouraged freeing slaves. The prisoners taken as a result of the conquests made in XVth century by the Ottoman State, were put in slave status and used inIV palaces and homes of individuals of the community, their fields and other services along with the military, administrative and agricultural services. In the Ottoman Empire which took as a basis the implementations of the Islam law, implementations were developed of which there were no examples in the earlier Islam States. Whether or not these implementation is in Contrast with the Islam law, is a subject matter being discussed. The treatmen of slaves in the Ottoman Empire, is not in human as it was in the earlier civilizations. The serfs observed in XV.th century and first half of XVIth century, are the single examples to be compared with the European feudality. Slaves in the Ottoman Empire were not only very lucky but also in a bad state depending on the place and time. It was also observed that these men were exploited at times. However, it as a reality that many times they were living in much better conditions in comparison with human beings in the west sharing the same destiny.