Gaziantep`in 120 numaralı şer`iye sicili (Transkripsiyon ve değerlendirme)

Abstract

ÖZET Araştırma konumuzu teşkil eden sicile göre, Ayıntab Sancağı'nın XVIII. yüzyıl sonlarındaki idari durumu, sosyal, kültürel ve ekonomik hayatı ele alınarak incelenmiş ve mevcut tetkit eserlerdeki bilgilerle mukayese edilerek değerlendirilmiştir. Çalışmamızda ilk olarak seriye sicillerinin önemi ve bu konuda yapılmış çalışmalar tanıtılıp, akabinde 1775-1777 yılları arasında sicilde adı geçen Ayıntab'ın kaza, nahiye.köy, mezraa ve mahalle adları tesbit edilmiştir. 1775-1777 yılları arasında, Ayıntab Sancağı'nın; vali ve mutasarrıfdan başka ehl-i örf denilen ve şehir yönetimine büyük ölçüde tesir eden diğer yöneticileri ise voyvoda, yeniçeri serdarı, kale dizdarı, şehir kethüdası, ayanlar, mahalle imamlarf vs. den oluşmaktadır. Şehirde ehl-i örfün yardımcısı durumunda olan, ehl-i ilim zümresinin başında ise kadı ( naib ) bulunmaktadır. Kadılar zamanla, ehl-i örf tarafından baskı altına alınmış bu nedenle de fermanlar yayınlanmıştır. Ayrıca, muhzır, muhzırbaşı, katip ve kassam da Ayıntab mahkemesinde görev yapmaktadır. Ayıntab'da dini teşkilat görevlileri olarak müftü, imam, müezzin, nakibü'l-, eşraf, şeyhler, aşirhan, cüzhan ve evkaf görevlilerini görüyoruz. Ayrıca vakıf görevlilerinin vazifelerini tam yapmamaları ve şehirde müderrislerin tevcihi ile ilgili konular incelenmiştir. Ayıntab şehrini bir bütün olarak meydana getiren bütün yapılar ( cami, mescid, hamam, tekke, vakıf, çarşı ve pazar yerleri vd. ) tek tek tesbit edilmiştir. Ayıntab şehri incelediğimiz dönemde cami ve vakıfları bakımından zengindir. XVIII. yüzyıl sonlarında Ayıntab siyasi, sosyal ve ekonomik bakımdan istikrarlı bir yapıda değildir. Levendat içindeki asi gruplar ve Rişvan, Reyhanlı ve Kılıçlu gibi farklı aşiretler arasındaki çatışmalar ve sürekli olarak sınırları ihlal eden Rafızi grupları bunda etkili olmuştur. Bu çalışmada tesbit edilen diğer bir husus da Ayıntab'da bazı mahallelerde müslüman ve gayr-i müslimlerin birlikte yaşamaları ve aralarında kayda değer bir sürtüşmenin olmaması ve birbirleriyle iyi ilişkiler kurmalarıdır. Ayrıca, Ayıntab'ın ekonomik hayatında, gayr-i müslim nüfusun oynadığı rol, müslüman halka göre daha azdır. Çünkü, şehirde mevcut bütün meslek ve zenaat erbabı içinde bir tane gayr-i müslim ( boyacı ) tesbit edilmiştir. Şehir nüfusu müslüman Türklerden oluşup, çok azda gayr-i müslim azınlık bulunmaktadır. Genel olarak bütün Türklerde olduğu gibi Gaziantep'te de tek hanımla evlenme düzeni yani ` monogami ` yaygındır.

ABSTRACT According to the registers which have constituted the basis our topic of research, administrative position, social, cultural and economic life of Ayintab Sancak (Today's Gaziantep city) in the 18 th century were taken up and studied thoroughly. Moreover, the information that had been compiled was evaluated in comparison with a variety of other works of research. In this work, after we had pointed out the significance of Religious Law Registers and introduced the works done in this respect, we determined the names of the countries, townships, villages and quarters of Ayintab which were mentioned in the registers (resources) between 1 775 and 1 777. In the same period of time apart from the kaimakams, there were some other influential military and civil administrators Ehl-i örf such as the voivode janissary chief, fortress commander and city kethüda ( those who were responsible for conveying the people's problems to the government officials), land owners (Ayans), quarter imams and so forth. The heads of scholars, the assistants of Ehl-i Örf, were Cadis. However, they at times, suffered from having to make certain required decrees under the influence or pressure of Ehl-i Örf, Besides, muhzirs, their chiefs, secretaries and kassams were working for the Ayintab Court, and the mufti, imam, muezzin, nakibü'l-eşraf (those who were responsible for solving the problems of Prophet Mohammed's descendants), religious sheiks, aşirhans, cüzhans and clerks working in foundations could mainly be included in those who were on duty in ` Religious Organisation` The fact that those appointed to the foundations didn't carry out their duties properly and also the matters relating to the appointment of muderrises were researched in great detail. All separate parts of Ayintab such as mosques, tekkes, (dervish lodges), foundations, the city center, bazaars etc. were brought to light one by one. The city of Ayintab was full of mosques and foundations in those times. It wasn't a stable city in terms of the political, social and economic structure. The basic factors that threatened the stability were as follows: The rebellious groups in levendat-a distinguished army unit-, the severe conflicts among different tribes like Rişvan, Reyhanlı, Kılıçlu etc. and the border violating groups from the Rafizi sect. One of the significant points clarified in this work is that muslims and non- müslims lived together in some quarters of Ayintab and no remarkable conflict or friction took place between them. Those religious minorities (christians, jews etc.) however, didn't play a major role in the economic life of the city, we could find out just a single dyer in all professions. Almost all of the men in Ayintab, just as in the whole of the Turkish world, were married to only one woman (monogamy)