Vakfiyelere göre XV. yüzyıl Bursa vakıfları

Abstract

Türk Devletlerinde ve toplumlarında köklü bir geçmişe sahip olan vakıf, devletle, toplumla ve kişiler ile ilişkisi olan çok yönlü bir kurumdur. Osmanlılar da bu kurumun devlet ve toplum için sağladığı yararları görerek, bu kuruma devletin kuruluşundan itibaren geniş bir işlerlik kazandırmışlardır. Osmanlı Devleti'nin başkenti olan Bursa'da (1326-1361) vakıf kurumunun çok çeşitli hizmetler üstlendiği, elimizdeki vakfiyelerden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada; vakfiye belgelerinden yola çıkarak Bursa'da 15. Yüzyıla ait kültür ve tarih yapıtları açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırmamız Bursa'daki dini, ticarî, sosyal yardım ve eğitim kurumlarını kapsamaktadır. Bunu yanında Bursa'da özel amaçlarla kurulmuş vakıflardan (ailevî vakıflar, Haremeyn vakıfları, kimsesiz çocuklar için kurulmuş vakıflar gibi) bahsedilmiştir. 15. yüzyılda Bursa'da vakıf kuran toplumsal sınıflar ve kişiler sayısal veriler ile incelenmiştir. Ayrıca vakıf kuran kişilerin biyografileri de verilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, Bursa'daki vakıflar hizmet amaçlarına göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflar şunlardır: -Eğitim öğretim amacıyla kurulan vakıflar -Dini hizmet amacıyla kurulan vakıflar -Sağlık ve sosyal yardım vakıflarıBu başlıklar altında genel olarak mektepler, medreseler, zaviyeler, kütüphaneler, camiler, mescidler, türbeler, imarethaneler, darüşşifalar ve hamamlar incelenmiştir. Bursa'daki vakıflar ve vakıf kurumlar incelendikten sonra bunların Bursa şehrine etkileri ve katkıları ele alınmıştır. Vakıf kurumlarının Bursa'ya fizikî çehre, imar, iskân, ticaret, ekonomik, eğitim ve kültür yönlerinden neler kazandırdıkları vakfiyelerden elde edilebilen bilgilerle geniş bir perspektifle (çerçevede) ortaya konulmuştur. Daha doğrusu bu bilgiler ile 15. Yüzyıl Bursa'sının sosyal, kültürel, eğitimsel, dinsel ve iktisadi durumu gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. Böylece Bursa şehir tarihi ve vakıf kurumunun bir dönemi belgeler ışığında açıklanmaya çalışılmıştır.

Waqf which has a long past in Turkish states and societies is a multi-dimensioncil institution which is related with the state and society and individuals. Seeving the usefulness for the state and the society the ottomans improved this institution in number and function. Since the establishment of the state It is institution gave different services in Bursa which had been the capital city of the Ottoman Satate in this study cultural and historical buildings in Bursa the XV. th century were examined. Through waqf documents. Our research deals with the religious, commercial social and educational institutions. In addittoin instituions founded for special purposes (such family waqfs, Harameyn waqfs and the waqfs for orphans) are mentioned. In the XVth century in Bursa Social groups and individuals who established Waqfs were studied statistically. In additon tho this biograghies of those who established Waqfs were given. In the study the waqfs in Bursa were classified according to their service purposes. This catagories are as foilows: 1- Waqfs founded for educational purpose 2- Waqfs founded for religious purpose 3- Social aid waqfs Under these topics medreses, zaviyes, libraries, mosques, small mosques, tombs, imarethanes, darüssifas and baths were examined. After waqfs and waqfs institutions of Bursa were examined tehir influences and contributions to the city Bursa also were studied.What the waqf institutions contribudet to the development of Bursa in terms of settlement improvement, fhsical appearance, trade, economy, education and culture was examined with awide perspective through information acquired from the vaqfiyes. In fact through this information social, cultural, educational and financal aspects ot the XV th century Bursa was displayed. Thus a definite period of the city history of Bursa and waqf institutions were examined in the light of the documents.