Liselerde bürokratikleşme ve öğretmenlerin stres düzeyleri

Abstract

ÖZET Tarama modelindeki bu araştırmada, lise öğretmenlerinin; okullardaki bürokratikleşme düzeyine, okullardaki bürokrasinin otorite hiyerarşisi, kurallar- düzenlemeler, nesnellik ve prosedürel özellikler boyutlarındaki bürokratikleşme düzeylerine ve kendi stres düzeylerine ilişkin algılarını saptayıp, bu algılarının öğretmenlerin bazı kişisel özellikleri ile okulların bazı özelliklerine göre farklılık gösterip göstermediği belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma için gerekli veriler, Açıkgöz, Açıkgöz ve Skovholt tarafından geliştirilen `Minnesota Öğretmen Gerilimi Ölçeği Türkçe Formu` ile araştırmacı tarafından geliştirilen `Okulların Bürokratik Özellikleri Ölçeği` ile elde edilmiştir. Ölçeklerden elde edilen verilerin çözümlenmesinde, gruplararası algı farklarını belirlemek için `t` istatistiği ile tek yönlü varyans analizinden yararlanılmıştır. Varyans analizine göre farkın anlamlı olduğu durumlarda ise farkın kaynağını belirleyebilmek için Scheffe testinden yararlanılmıştır. Öğretmenlerin stres düzeylerine ilişkin algılan ile okullardaki bürokratikleşme düzeylerine ilişkin algıları arasındaki ilişki ve bürokrasinin alt boyutları arasındaki ilişkileri saptayabilmek için Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon tekniğinden yararlanılmıştır. Araştırmanın evrenini 1997-1998 öğretim yılı içerisinde İzmir İli sınırlan içerisinde yer alan 73 genel, 22 kız meslek, 19 endüstri meslek, 19 ticaret meslek ve 1 1 imam hatip lisesi ile 18 özel lisedeki 7401 öğretmen oluşturmuştur. Yirmi üç genel lisede çalışan 337, yedi kız meslek lisesinde çalışan 73, beş özel lisede çalışan 88, iki İmam hatip lisesinde çalışan 44 öğretmen ile dokuz ticaret meslek ve endüstri meslek lisesinde çalışan 199 öğretmen olmak üzere toplam 46 lisede çalışan 725 öğretmen ise bu araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular şöyledir: 1. Okullardaki bürokratikleşme düzeyine ilişkin öğretmen algılan arasında cinsiyet ve branş değişkenlerine göre anlamlı bir fark bulunmazken; yaş, mesleki kıdem, okullann türü, okullann büyüklüğü ve yerleşim birimleri değişkenlerine göre istatistiksel bakımdan anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır. IV2. Bürokrasinin otorite hiyerarşisi boyutundaki bürokratikleşme düzeyine ilişkin öğretmen algıları arasında cinsiyet, branş ve okulların bulundukları yerleşim birimleri değişkenlerine göre anlamlı düzeyde bir fark bulunmazken; yaş, mesleki kıdem, okul türü ve okul büyüklüğü değişkenlerine göre anlamlı düzeyde bir fark olduğu saptanmıştır. 3. Bürokrasinin kurallar-düzenlemeler boyutundaki bürokratikleşme düzeyine ilişkin öğretmen algılan arasında cinsiyet, mesleki kıdem, branş ve okulların bulundukları yerleşim birimleri değişkenlerine göre anlamlı düzeyde bir fark bulunmazken; yaş, okul türü ve okul büyüklüğü değişkenlerine göre ise anlamlı düzeyde bir fark olduğu saptanmıştır. 4. Bürokrasinin nesnellik boyutundaki bürokratikleşme düzeyine ilişkin öğretmen algıları arasında cinsiyet ve branş değişkenlerine göre anlamlı düzeyde bir fark bulunmazken; yaş, mesleki kıdem, okul türü, okul büyüklüğü ve okulların bulundukları yerleşim birimleri değişkenlerine göre ise anlamlı düzeyde bir fark olduğu saptanmıştır. 5. Bürokrasinin prosedürel özellikler boyutundaki bürokratikleşme düzeyine ilişkin öğretmen algılan arasında cinsiyet, branş, okullann türü ve okullann bulunduklan yerleşim birimleri değişkenlerine göre anlamlı düzeyde bir fark bulunmazken; yaş, mesleki kıdem ve okul büyüklüğü değişkenlerine göre ise anlamlı düzeyde bir fark bulunmuştur. 6. Bürokrasinin otorite hiyerarşisi, kurallar-düzenlemeler, nesnellik ve prosedürel özellikler boyutlan arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. 7. Öğretmenlerin, stres düzeylerine ilişkin algıları arasında cinsiyet, mesleki kıdem, branş ve okulların bulundukları yerleşim birimleri değişkenlerine göre anlamlı düzeyde bir fark bulunmazken; yaş, okul türü ve okul büyüklüğü değişkenlerine göre ise anlamlı düzeyde bir fark olduğu saptanmıştır. 8. Öğretmenlerin, stres düzeylerine ilişkin algılanyla okullardaki bürokratikleşme düzeyi ve bürokrasinin otorite hiyerarşisi, kurallar-düzenlemeler, nesnellik ve prosedürel özellikler boyutlanndaki bürokratikleşme düzeyine ilişkin algılan arasında negatif ve istatistiksel bakımdan anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır.

ABSTRACT In this survey type of research, the perceptions of high school teachers about bureaucratization in schools, rules and regulations, objectivity and procedural regulations have been determined and whether these perceptions vary in terms of the teachers' personal characteristics and some characteristics of schools have been dealt with. The data for the research have been collected through `Minnesota Teacher Stress Scale Turkish Version`, developed by Açıkgöz, Açıkgöz and Skovholt, and `The Scale for the Bureaucratic Characteristics of Schools`, developed by the researcher. t-Test has been made use of to discern the significance of the difference between two groups, and One-Way Variance Analysis for the difference between averages of three or more groups. When the difference was found to be significant in any case, Scheffee Test was made use of to find out the source of the difference. The Pearson Moments Multiplication Correlation Technique was made use of to discern the relationship between the teachers's perceptions of stress levels and of bureaucratization levels in their schools, and the relationship between the sub-levels of bureaucracy. The body of the research consists of 7401 teachers working at 73 general high schools, 22 vocational high schools for girls, 19 technical vocational high schools, 19 commercial vocational high schools and 11 religious vocational high schools and 18 private high schools. A grand total of 725 teachers from a grand total of 46 teachers, namely 337 teachers from 23 general high schools, 73 teachers from 7 vocational high schools for girls, 88 teachers from 5 private high schools, 44 teachers from 2 religious vocational high schools, and 199 teachers from a total of 9 commercial vocational high schools and technical vocational high schools, make up the sample for the research. The findings of the research are as follows: 1. While there is no significant differences between the perceptions of the teachers about the bureaucratization levels of schools in terms of their sex and fields of major, there are significant differences in terms of their ages, years of service, types of schools where they work, the sizes of schools, and the place of their schools. VI2. While there are no significant differences between the perceptions of the teachers about the bureaucratization levels in the dimension of hierarchy of authorities in bureaucracy in terms of their sexes, fields of major, the places of the schools where they work, there are significant differences in terms of their ages, years of service, types of schools where they work, and the sizes of schools. 3. While there are no significant differences between the perceptions of the teachers about the bureaucratization levels in the dimension of the rules and regulations of bureaucracy in terms of their sexes, years of service, fields of major, and the places of the schools where they work, there are significant differences in terms of their ages, the types of schools where they work, and the sizes of schools. 4. While there are no significant differences between the perceptions of the teachers about the bureaucratization levels in the dimension of objectivity of bureaucratization in terms of their sexes, and fields of major, there are significant differences in terms of their ages, years of service, the types of schools where they work, the sizes of schools, and the places of their schools. 5. While there are no significant differences between the perceptions of the teachers about the bureaucratization levels in the dimension of the procedural characteristics of bureaucracy in terms of their sexes, fields of major, the types of schools where they work, and the places of their schools, there are significant differences in terms of their ages, years of service, and the sizes of their schools. 6. There is a positive and significant relationship between the dimensions of the hierarchy of authority of bureaucracy, rules and regulations, objectivity and procedural characteristics. 7. While there are no significant differences between the perceptions of their stress levels in terms of their sexes, years of service, fields of major, and the places of their schools, there are significant differences in terms of their ages, the types of schools where they work, and the sizes of schools. 8. There is a negative and significant relationship between the teachers' perceptions of their stress levels and of the bureaucratization levels at schools, the hierarchy of authority of bureaucracy, rules and regulations, objectivity and the bureaucratization level in the dimension of procedural characteristics. VII