İlköğretim okulu öğrencilerinin aile özellikleri, öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri ve stresle başaçıkma yolları

Abstract

ÖZET Bu araştırmada, ilköğretim okulu 6. sınıfta okumakta olan öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri, stresle başaçıkma yolları, aile özelliklerine ve bazı değişkenlere göre incelenmiştir. Ayrıca, öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri ve stresle başa çıkma yolları arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın örneklemi 2000-2001 öğretim yılında, İzmir il merkezinde 11 ilköğretim okulundaki 129'u kız, 128'i erkek olmak üzere toplam 257 öğrenci, 257 anne (256 öz, 1 üvey) ve 257 babadan (252 öz, 5 üvey) oluşmaktadır. Öğrencilerin, öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri çocuklar için Yükleme Biçimi Ölçeği (CASQ), stresle başaçıkma yolları Stres Yaşantılarında Kullanılan Başaçıkma Stratejileri Ölçeği (SYBSÖ) ile ölçülmüştür. Öğrencilere ait bilgiler Kişisel Bilgi Formu, anne-babalara ait bilgiler Aile Bilgi Formu ile elde edilmiştir. Verilerin analizinde, ikili gruplar arasındaki farkı belirlemek amacıyla `t-testi`, çoklu grup karşılaştırmalarında varyans analizi ve ölçekler arasındaki ilişkiyi saptamak amacıyla da `korelasyon analizi` tekniği kullanılmıştır. Anne ve babaların çocuklarının hatalı davranışlar karşısında gösterdikleri tutum ile öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri arasında anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri en yüksek öğrenciler anneleri tarafından davranış olarak cezalandırılan öğrencilerdir. Yine öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri en yüksek öğrenciler babaları tarafından sözel olarak cezalandırılan öğrencilerdir. Öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri en düşük öğrenciler anne ve babalar tarafından açıklayıcı bir tarzda konuşulan öğrenciler olduğu görülmüştür. Anne ve babaların çocuklarının hatalı davranışlar karşısında gösterdikleri tutum ile öğrencilerin stresle başa çıkmada kullandıkları stratejiler arasında anlamlı bir fark çıkmıştır. Anneleri tarafından fiziksel olarak cezalandırılan çocukların stresle başaçıkmada, kaçınma, hayal etme, kendini suçlama stratejilerini en çok kullanan çocuklar olduğu ortaya çıkmıştır. Bunu sırasıyla davranış olarak, sözel olarak cezalandırılan ve ilgisiz kalınan ailelerin çocukları izlemiştir. Babaları tarafından davranış olarak cezalandırılan çocukların stresle başaçıkmada kaçınma ve kendini suçlama stratejisini en çok kullananlar oldukları belirlenmiştir.Cinsiyet, annelerin ekonomik durumları anne ve babaların yaşamlarının büyük bir bölümünü geçirdiği yer ile öğrencilerin stresle başaçıkmada kullandıkları stratejiler arasında anlamlı bir fark vardır. Buna göre stresle başaçıkmada kendini suçlama ve kaçınma yöntemlerini erkekler kızlara oranla daha fazla kullanmaktadırlar. Sosyo-ekonomik durumu düşük olan ailelerin çocukları orta olan ailelerin çocuklarına göre stresle başaçıkmada kendini suçlama stratejisini daha fazla kullanmaktadırlar. Yaşamlarının büyük bir bölümünü köyde geçiren annelerin çocukları ilçe, şehir ve büyük şehirde yaşayan annelerin çocuklarına göre stresle başaçıkmada daha çok kendini suçlama stratejisine başvurmaktadırlar. Yine yaşamlarının büyük bir bölümünü köyde geçiren anne babaların çocuklarında hayal etme stratejisi büyük şehirde yaşayanlara göre daha sık kullanılmaktadır. Ailelerin ekonomik durumları, anne ve babaların öğrenim durumları, annelerin çalışma durumu, öğrencilerin kardeş sayıları anne ve babaların anlaşamadıkları bir durumda birbirlerine gösterdikleri tutum, çocuklarının başarı ve başarısızlıklarını değerlendirme biçimi, annelerin eşleri tarafından dövülüp dövülmemeleri ile öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri ve stresle başa çıkmada kullandıkları stratejiler arasında anlamlı bir fark çıkmamıştır. Bunun yanı sıra yapılan Shefffe testi sonucunda, babaların alkol kullanım sıklığı ile öğrencilerin stres yaşantılarında kullandıkları sosyal destek arama davranışı arasında anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Babaları hiç alkol almayan öğrencilerin babaları her gün alkol alanlara göre, stresle başaçıkmada sosyal destek aramayı daha fazla kullandıkları belirlenmiştir. Öğrenilmiş çaresizlik düzeyi ve stresle başaçıkma stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. VI

ABSCTRACT In this research, learned helplessness, coping strategies of the students attending the 6th class in elementary schools were identified depending on the familial characteristics and some variables. In addition, the relation between the learned helplessness and coping strategies. The sampling in scope of mentioned research is consisting of total 257 students of whom 129 are the girls and 128 are the boys, 257 fathers (252 fathers,5 stepfathers) and 257 mothers (256 mothers, 1 stepmother)at 11 elementary schools in İzmir province. The learned helplessness of the children were measured with the Loading Type Scale for the Children (CASQ); and the coping strategies of the students were measured with the Coping Strategies Scale (SYBSÖ), the information of the student have been obtained from the Personal Data Sheet of the students and the Family Data Sheet of the Students and the Family Data Sheet of the parents. In analysis of the data, `t` test in used to determine the difference between duo groups, `variance analysis` is for multi group comparisons; and `correlation analysis technique` is used to determine the relation between and scales. A significant difference was observed between the behavior of the parents against the children in respect of their mistakes and the learned helplessness of the students. The students of whom the learned helplessness are the highest are those whom mothers have punished based on the behavior. Again, the students whom fathers have punished verbally have highest learned helplessness. It was seen that there the students whom fathers have spoken by an explanatory way have the learned helplessness. A meaningful difference was found between the behavior of the parents against the children in respect of their mistakes and the strategies to be used by the students to coping strategies. It was noticed that the children who have been punished physically by their mothers are ones who use the strategies of getting out of coping strategies, dreaming and accusing himself. Sequentially the children who have been punished based on the behavior, the children punished verbally and the children who were not taken care followed this group. The children who have been punished by their VIIfathers based on are those, who have used the strategies of getting out coping strategies and accusing himself, mostly. It was observed that there was a significant difference between the gender economic position of the mothers, the place in where the most part of the life had been passed, of the parents and the strategies to be used by the students to coping strategies. There was no significant difference between the economical situations of the families, the educational situation of the parents, working options of the mothers, sister or brother numbers of the students, behaviors of the parents against to eachother in the case of any disagreement, their approaches towards the success or failure of the children, any violence to be applied to the mothers by their husband and the strategies to be used by the students to coping strategies in addition to the learned helplessness of the students. In addition, as the results of the Scheffe test, it was observed that there was a meaningful difference between the alcohol use frequency of the fathers and the behaviors of the students towards looking for the social support in stress life. It was identified that the children whom fathers have never used alcohol have used the strategy of looking for the social support to coping strategies more often when compared with the ones whom fathers use the alcohol regularly everyday. A significant difference was found between the learned helplessness and the strategies to coping strategies. VIII