Öğretmen adaylarında kişi-durum yaklaşımı bağlamında yardım etme davranışı, empati ve düşünme stilleri ilişkisi ve bu değişkenlerin bazı psikososyal değişkenler açısından incelenmesi

Abstract

ÖZET Bu araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının bireysel farklılık değişkeni olarak düşünebileceğimiz düşünme stilleri, empati düzeyleri ve yardım etme eğilimleri açısından farklılaşıp farklılaşmadıkları ve bu değişkenlerin birbirleriyle ve bazı psikososyal değişkenlerle ilişkisinin ortaya konulmasıdır. Araştırmaya D.E.Ü.B.E.F.' de 2002 bahar döneminde öğrenimlerini gören 402 (248 kız, 154 erkek) 3. ve 4. sınıf öğrencisi katılmıştır. Öğrencilerin düşünme stillerini ölçmek için, geçerlik ve güvenirlik çalışmaları daha önce Buluş (2000) tarafından yapılan Rasyonel-Yaşantısal Düşünme Stilleri Ölçeği (Epstein ve ark., 1996) ; yardım etme eğilimlerini ölçmek için, Yardım Etme Yönelimi Ölçeği ( Helping - Orientation Questionnaire, Romer ve ark., 1986) ve empati düzeylerini ölçmek için Kişiler Arası Tepkiverme Ölçeği (interpersonal Reactivity Index, Davis,1980) kullanılmıştır. Son iki ölçek bu çalışma için Türkçe' ye çevrilmiş, geçerlik, güvenirlik ve faktör analizi çalışmaları yapılmıştır. Bağımlı değişkenler arasındaki ilişkileri test etmek için Pearson Korelasyon Katsayısı, gruplar arasında farklılaşmanın anlamlı olup olmadığını test etmek için, varyans analizi ; farklılığın kaynağını belirlemek için Tukey ve LSD. testleri uygulanmıştır. Ek olarak, yardım etme yönelimi ve kişiler arası tepkiverme ölçeğinin faktör yapısını ortaya koyabilmek için, temel bileşenler analizi varimax rotasyonu ile birlikte uygulanmıştır. Kişilik tiplerini belirleyebilmek için ise, öğrencilerin yardım etme yönelimi ölçeği ham puanlarını, standart puanlara çevirmek için z testi yapılmıştır. Benzer şekilde düşünce ve duyguların davranışları belirleyebildiği düşüncesinden hareketle, hangi düşünme stilinin empatiyi ve hangi empati alt boyutunun yardım davranışını öngörmede etkili olduğunu ortaya koyabilmek için çoklu regresyon analizi yapılmıştır. VIITüm bu analizlerden sonra elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, öğretmen adaylarının, yardım etme davranışı, empati ve düşünme stilleri düzeyleri hem birbirleriyle hem de bazı psikososyal değişkenlerle değişik derecelerde ilişkili görünmektedir. Araştırmadaki bağımlı değişkenler arası ilişkilere baktığımız zaman, empatinin yardım etme davranışı ile düşük düzeyde fakat anlamlı pozitif ilişkili olduğu, empatinin alt boyutlarından empatik ilginin, düşünme stilleri ile düşük, yardım etme davranışı ile orta düzeyde ve anlamlı pozitif ilişkili olduğu, empatinin alt boyutlarından perspektif almanın yardım etme davranışı ve rasyonel-analitik düşünme stili ile orta düzeyde pozitif ilişkili olduğu, empatinin alt boyutlarından olan kişisel sıkıntı duygusunun rasyonel düşünme stili ile negatif anlamlı ilişkili olduğu gözlenmiştir. Bağımlı değişkenlerin bağımsız değişkenlerle ilişkisine yönelik bulgularda empati,yardım etme davranışı ve düşünme stillerinin bazı psikososyal değişkenlere göre farklılaştığı gözlenmiştir. Bu bağlamda,empatinin cinsiyete, öğrenim görülen alana, kişisel değer yönelimine, sorumluluk düzeyine göre değiştiği ve ayrıca empatinin alt boyutlarından olan empatik ilginin, toplumsal yaşama uyum düzeyine göre ; perspektif almanın yakın arkadaş sayısı, problemlerle başa çıkma düzeyi, toplumsal yaşama uyum düzeyine göre değiştiği ; kişisel sıkıntı düzeyinin problemlerle başa çıkma yeterlik düzeyine göre farklılaştığı gözlenmiştir. Benzer şekilde, yardım etme davranışı eğiliminin öğrenim görülen alana, yaşamın çoğunun geçirildiği yerleşim birimi, yakın arkadaş sayısına, diğer insanlara güven düzeyi, gönüllülük aktivitelerine katılma düzeyi, kişisel değer yönelimi, sorumluluk düzeyi gibi değişkenlere göre farklılaştığı gözlenmiştir. VIIIAyrıca, düşünme stillerinin bağımsız değişkenlerle ilişkisine yönelik olarak, rasyonel düşünme stilinin öğrenim görülen alan ve diğer insanlara güven düzeyine göre anlamlı düzeyde farklılaştığı, sezgisel düşünme stilinin ise problemlerle başa çıkma düzeyine göre farklılaştığı gözlenmiştir. Ek olarak, kişilik tipleri -empati ve kişilik tipleri -yardım etme davranışı ilişkisine baktığımız zaman ; kişilik tiplerinin empati ve yardım etme davranışı düzeyi açısından.001 düzeyinde farklılaştıkları gözlenmiştir. Araştırma bulgularına göre digergam tiplerin empati ve yardım etme puan ortalamalarının diğer tiplere göre yüksek olduğu ve gruplar arası farklılıkların anlamlı olduğu görülmüştür. Öğretmen adaylarının kişilik tipleri yüzdelerine baktığımız zaman, adayların % 40'mın alturistik (digergam)tip, %26'sının alıp-verici tip, %14'ünün kendine yeten tip ve %20'sinin bencil tipi temsil ettiği gözlenmiştir. IX

ABSTRACT The purpose of this research was to investigate whether prospective teachers differ with thinking styles,the level of empathy and helping tendency. In addition^ tried to investigate whether there is a relationship between these variables and some psychosocial variables. Four hundreds two students who were 248 girls, 154 boys participated from Dokuz Eylul University Buca Education Faculty at the third and fourth grade levels. Ratıonal-&!p^ıW''al Thinking &4<jk Scale ( Epstein et al., 1996) was used in order to measure students' thinking s^Je; Helping- Orientation Questionnaire ( Romer et al., 1 986) was used for the tendency of helping behavior; and Interpersonal Reactivity Index ( Davis, 1980) was used for empathy. The last two questionaires were transleted to Turkish, and their validity, reability and factor analysis were made by researcher. The findings of this research emphasizes that there is a relationship not only between the prospective teachers' the tendency of helping behavior,the level of empathy, and thinking styles, but also some psycholosocial variables. According to relationship of dependent variables, although there is not strong relationship between empathy and the tendency of helping behavior, there is a meaningful and positive relationship between them. There is a avarage and significant positive relationship between empathic concern that is dimension of empathy, thinking styles and the tendency of helping behavior. Furthermore,fhere is a avarage and positive relationship perspective taking that is a dimension of empathy,helping behavior tendeny and rational-analitical thinking style. Xİn addition,there is a significant negative relationship between the emotion of personal distress,whieh is a dimension of empathy, and rational thinking style. Shortly,in this investigation,empathy varied in term of the majors, the orientation of personel value,the responsibility level. Empatic concern varied according to the adjusment level; pespective taking varied with the number of close friends, the level of coping with problems,the adjusment level; and personel distress varied with the coping with the problems. Furthermore, the tendency of helping behavior was observed to differ with some variables such as the students' majors,the number of close friends, the trust level in other people, participating to volunteer activities, personel value,responsibility level. İn addition, according to independent variables related to thinking fiK'les, rational Chinking style varied with students' majors, and the trust level in other people. Experiential thinking style varied with coping with problems. İn addition, personality types differ from empathy and helping behavior at.001 level.According to this research results,the average of empathy and helping behavior of altruist types was more than the average of other types differences between groups were significant. The results indicates that prospective teachers were 40 % altruistic type,20 % receptive-giving type, 14 % inner sustaining and 20 % selfish type. XI