Bitlis çevresinde doğal ortam ve kültürel yapının eğitim üzerine etkileri

Abstract

XVII ÖZET Gelişen teknoloji ile birlikte doğal ortamın ve sosyo-ekonomik yapının insan hayatı üzerindeki etkileri azaltılmaya çalışılmaktadır. Buna rağmen ülkemizde bazı bölgelerde doğal ortam ve sosyo-ekonomik yapı insan hayatı üzerinde olduğu gibi eğitim üzerinde de etkisini belirgin bir şekilde gösterir. Araştırma sahası olan Bitlis ilinde bu etkileri açık bir şekilde görmek mümkündür. Jeolojik yapıyı Bitlis masifi oluşturur. İlin güneybatı sının boyunca ofiolitli seri görmek mümkündür. Van Gölü'nün kuzeyinde Adilcevaz ilçesinde Tersiyer'e ait arazilere rastlanır. Van Gölü'nün çevresinde Kuvaterner dönemine ait alüvyal depolar yer alır. Bitlis ilindeki jeomorfolojik yapıyı üç grupta inceleyebiliriz: Volkanik alanlar, tortul metamorfık kökenli dağlık alanlar ve düzlükler. Çalışma sahasının % 90'ı dağlık bir yapıya sahiptir. Çalışma alanında karasal bir iklim görülse de Van Gölü'nün doğu kıyısında yer alması karasallığm şiddetini azaltmıştır. Yıllık ortalama sıcaklık 9,5°C, yıllık ortalama yağış miktarı 1238,1 mm'dir. Bitlis'te yılın yaklaşık dört ayı karla kaplı geçmektedir. Sahada bitki örtüsünün aşın derecede tahrip edilmesi ve arazinin de çok engebeli bir yapıya sahip olması toprak oluşumunu güçleştirmiştir. Bitlis ilinde nüfus artış hızı diğer illere nazaran daha fazladır. Doğu illerimizde aile planlaması çalışmalan ile doğum oranlan düşürülmeye çalışılmışsa da tam olarak istenilen sonuçlara ulaşılamamıştır. Nüfus artışını etkileyen unsurlardan biri olan göç konusuna bakıldığında ilin aldığı göç verdiği göçten çok azdır. Nüfusun yaş gruplanna dağılımına bakıldığında 0-14 yaş grubu oranının 15-64 yaş grubu oranına göre çok fazla olduğu görülür. Bitlis ilindeki hanehalkı büyüklüğü incelendiğinde ise gelişmiş illere göre oldukça geniş bir yapıya sahip olduğu görülür. İldeki toplam hanenin % 27'sinde evde yaşayan kişi sayısı 10'dan daha fazladır. Nüfusun % 48 'i iktisaden faal olmayan nüfusun içine girmektedir. Faal nüfusun % 70'i de tanm sektöründe çalışmaktadır.XVIII 2000 yılında Bitlis ilinde nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri incelendiğinde erkek nüfusun % 85 'i kadın nüfusun ise % 5 8 'i okuma-yazma bilmektedir. Buna göre kadınların okuma-yazma oranı erkeklere göre çok azdır. İlde nüfusun bitirdiği okullara bakıldığında yüksekokul, lise ve ortaokuldan mezun olanların sayısının çok az olduğu görülür. Bu da bize ilkokulu bitiren pek çok öğrencinin eğitimine devam etmediğini göstermektedir. İlde okullaşma oranına bakıldığında yüksekokul öğrencilerini 17-21 yaş grubuna oranladığımızda % 15,9, ortaöğretim öğrencilerini 14-16 yaş grubuna oranladığımızda % 40,9 ve ilköğretim öğrencilerini 6-13 yaş grubuna oranladığımızda ise % 73,9 çıkmaktadır. İlde kullanılan şive Türkçe'den farklı olduğu için öğrencilerin Türkçe'yi çok öğrenip kullanmaları güçleşmektedir. Günlük konuşma dili olarak Türkçe'den başka bir dil (Kürtçe) kullanıldığı için ilkokula başlayan öğrencilerin bir kısmı Türkçe konuşmayı bilmeden okula başlamaktadır. İldeki gelenek ve görenekler nedeniyle evlilikler erken yaşta yapılmaktadır. Bu da öğrencilerin eğitimlerini tamamlamasına engel olmaktadır. İl genelinin dağlık bir yapıya sahip olması tarım alanlarının dağılışım sınırlandırmıştır. Özellikle Merkez ilçe, Mutki ve Hizan ilçelerinde ekilen arazi oranı % 2,8'e kadar düşmüştür. Ekili tarım faaliyetlerinin yapıldığı yerlerde tahıllar (buğday, çavdar), tütün, baklagiller, meyveler (karpuz, kavun) ve sebze yetiştirilmektedir. Bitlis'te halkın geçim kaynaklan arasında hayvancılık ta önemli bir yere sahiptir. Çalışma alanında küçükbaş hayvancılık büyükbaş hayvancılığa ve yük hayvancılığına göre daha fazla yapılmaktadır. İl genelinin oldukça engebeli bir arazi yapısına sahip olması il içinde ulaşımı güçleştirmektedir. Özellikle arızalı topografya kar yağışlanyla birleşince yöre halkının günlük yaşamını olumsuz yönde etkilediği gibi eğitim-öğretim faaliyetlerinin de aksamasına neden olmaktadır. Kış mevsiminde yaşanan düşük sıcaklıklar hem meskenlerin hem de okulların yeterince ısıtılmasına engel olmaktadır. İlde ortalama düşük sıcaklıkların 4 ay boyunca sıfırın altında olması öğrencilerin çalışma ortamını olumsuz yönde etkilemektedir.XIX İldeki aktif nüfusun yansından fazlası işsizdir. Faal nüfusun % 70'i de tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Ailenin geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olması çocuğun eğitimini olumsuz yönde etkilemektedir. Ailesine yardım edebilmek için hem bir işte çalışıp hem de okuyan öğrenciler bulunmaktadır. Ancak bunlar çocuğun derslerinin aksamasına neden olmaktadır. İlde hakim olan çok bireyli (5 'den fazla) aile yapısı çocuğun çalışma ortamını olumsuz yönde etkilemektedir. Ailedeki diğer bireylerin iyi bir eğitim almış olması çocuğun eğitimine olumlu yönde yansımaktadır. İldeki doğal ortamın ve sosyo-ekonomik yapımn eğitim üzerindeki etkilerini ortaya koyabilmek için öğrencilere uygulanmak üzere bir anket hazırlanmıştır. Anket sonuçlan bilgisayar ortamında korelasyona ve regreasyona tabi tutularak öğrencilerin eğitimleri ile ilişkili olan faktörler belirlenmiştir. Sonuç olarak öğrencilerin eğitimleri, evlenme yaşlan, okuldaki ısınma koşullannm elverişsizliği, aile bireylerinin eğitim durumlan, okul dışında ailelerine yardım etmek için çalışmalan, karnesindeki zayıflar, günlük konuşma dili olarak Türkçe'den farklı bir dilin kullanılması, çok bireyli aile yapısı ve çocuğun cinsiyeti eğitimini etkilemektedir. Bu nedenle çocuğun gerek ev içinde gerekse okuldaki çalışma koşullan iyileştirilmeli, anne ve babalann çocuklann eğitimleri ile daha yakından ilgilenmeleri gerekmektedir. İldeki yatılı bölge okullanmn sayısı arttınlmalı ve aile bireyleri her zaman çocuğun eğitimine destek olmalıdır. İldeki aile planlaması çalışmalanna daha fazla önem verilerek ailelerin bakabilecekleri kadar çocuk yapmalan sağlanmalıdır.

XX THE EFFECTS OF CULTURAL STRUCTURE AND NATURAL ENVIRONMENT ON EDUCATION AROUND THE BİTLİS SUMMARY The effect of socio-economic factors and natural environment on human being life are tried to be reduced with the help of developing technology. Despite this in some parts of our country the effects of socio-economic factors and natural environment are seen clearly not only in human beings life but also in education. In the study area Bitlis, it's possible to see these effects obviously. Bitlis masse constitutes geological structure. It's possible to see ofiolit series along the southwest border of the city. In the north of Lake Van, Adilcevaz town, lands belong to Tertiary period can be seen. Around the Lake Van there are alluviums stores belong to Quaternary period. The geologic structure of Bitlis can be analyzed in three groups: Volcanic area, flat area and metamorphic mountain area. The %90 of the study area has a mountain structure. Although terrestrial climate is prevail in the study area. The city's being in the south of Lake Van reduces the hard effects of terrestrial climate. The annual heat in the city is about 9,5 °C and the annual rain the city is about 1.238,1mm. Bitlis is under the snow about 4 mounts a year. Excessively irritation of the plant in the field and the roughness of the land make difficult the natural process of the soil. In Bitlis the speed of increase in population is much higher than the neighbour cities. Although with the studies on family planning it's aimed to reduce the birth rate the desired results haven't been obtained perfectly yet. When we look at the migration issue as one of the component affect the population increase, we can see that migration to the city is much more less than the migration from the city. If the dispersion of the population is taken into consideration, it can be obviously seen that 0-14 age group is much more than 15-64 age group. It is understood from the surveys that the inhabitant's number in Bitlis is wider in comparison to develop cities. In 27 % of the total house in the city the number of people who live in the same house are more than 10. The 48 % of the population constitutes a population which isn't active economically. 70 percent of the active population Works in agriculture.XXI When the social and economical features of population are examined in Bitlis in 2000 years 85 % of men population and 58 % women population is literature. So, one can say that the literature rate of women is far more less than the men are in the city. The number of the people who graduated from high school, lice and secondary school are very small so it shows that the majority of the students graduated from primary school did not continue their education. When we look at the schooling rate the results are that 15,9 % high school if we estimate them 17-21 age group, 40,9 % secondary school if 14-16 age group are taken into consideration and 73,9 % primary school for the age group between 6-13. Due to the difference between the used accent and Turkish, it is difficult for the students to learn and speak Turkish fluently. Besides Turkish another language (Kurdish) is spoken in daily speech so many students start the primary school do not know Turkish. Because of the traditions in the city the youths get married in a very early age. And this fact hinders students to go on their education. The mountainous structure of the city has limited the dispersal of agriculture fields. Especially in central towns such as Mutki and Hizan the rate of sown fields reduce to 2,8 %. In the fields where agriculture is done grain (wheat, rye) tobacco, leguminous, fruit (melon, watermelon) and vegetable are grown. In Bitlis, stockbreeding takes an important part in people's living. In the area where the survey was done sheep or goats are more prevalent than cattle or load animals. Having a roughness area structure makes the transportation hard within the city. Especially the uniting of rough area and snow not only affects the life of people in vicinity negatively but also it causes hitches in education. The low temperature seen in winter hinders both houses and schools from enough heat. In the city the average low temperature being under '0' through 4 months affects students' study environment in a negative way. More than half of the active population is unemployed in Bitlis. The 70 % of the active population deals with agriculture and stockbreeding which affect students' education negatively. There are students who both work in order to help their family's income and attend school. But this negative condition causes hinders in student's success. Unfortunately the overpopulation of the family structure influences the study environment of students. On the other hand the good education the members of the family get reflects on student's education positively. Two different public surveys were prepared to apply students in order to reveal the effects of socio-economic structure and natural environment on education in the city. The results of survey are examined in the computer depended on the correlation and regretion and the factors which affect students education are determined.XXII As a result, the student's education is influenced by their marriage age, the inconvenient heat condition of school, the state of family member's education, the working of students in order to support their family income, the usage of another language apart from Turkish, overpopulated family and the sex of the student. So the student's possibility whether in home or school should be improved, parents should concern for student's education. The number of boarding schools in the city should be increased and family members must always support student's education. Family planning projects should be widespread in all over the city and people have to be educated in family planning and the rate of birth should be lessening.