Dede Korkut anlatılarının karşıtlıklar kuramına göre çözümlemesi ve bu kuramın anlatı öğretiminde kullanımı

Abstract

Karşıtlıklar, her zaman insanın bilincinde, merakını gidermek için kullandığı bir araç olmuştur. Merak duygusuna bağlı olarak insan, yabanıl bireylikten yabanıl toplumsallığa, kültürel toplumsallıktan kültürel bireyselliğe zihinsel ve sosyal bir dönüşüm yaşamıştır ve yaşamaya devam etmektedir. İnsan bilincinin kültürel ürünleri olan sözlü ve yazılı anlatılar bu anlamda, bu dönüşümün ve gelişimin kesitlerini içermeleri bakımından anlamlıdır. Bu anlatılardan biri de önemli Türk kültürü ürünlerinden biri olan Dede Korkut Oğuznameleri'dir. Dede Korkut Oğuznameleri'ni oluşturan on iki anlatı, Oğuzların insanî zaaflarını, tutkularını, endişelerini, acılarını, sevinçlerini birbirlerine bakışlarını, toplu yaşama felsefelerini, geleneklerini, bireysel ve toplumsal mücadelelerini, yaşamı algılayışlarını, insana ve eşyaya bakışlarını ve bunların paralelinde doğadan kültüre doğru yaptıkları bireysel ve toplumsal yolculukları yansıtan edebî metinlerdir. Bu tezde, Dede Korkut Anlatılarını daha iyi anlayabilmek ve çözümleyebilmek için temeli ikili karşıtlıklara dayanan Claude Levi-Strauss'un söylenlerin yapısını çözümlemede kullandığı `dizeleme yöntemi`nden yararlanılmış olup on iki anlatı hem dizisel hem dizimsel olarak sınıflandırılmıştır. Hem sosyal antropolog Claude Levi Strauss'un hem Amerikalı düşünür Camille Paglia'nın `ikili karşıtlıklarda ilgili görüşleri dikkate alınarak anlatı metinlerinin yorumlanması yoluna gidilmiş, tartışılan karşıtlıklar, her bölümle ilgili olarak daha net ve açık izlenebilmeleri için tablolaştırılmıştır. Tezde Dede Korkut Anlatılarının çözümlenmesinde metin esas alınmış, olaylar ve kişiler, tarihle ya da tarihî kişiliklerle ilişkilendirilmemiştir.Dede Korkut Anlatıları, `Doğa-Kültür Karşıtlığı` bağlamında ele alınmış olup, doğa ve kültürün alt karşıtlıkları sayılabilecek toplumsallık ve bireysellik karşıtlığı çerçevesinde incelenmiştir. Toplumun, bireyin yaklaşım ve yaptırımlarına bağlı olarak; `Toplumsal Yaklaşım-Toplumsal Yaptırım`, `Bireysel Yaklaşım-Bireysel Yaptırım` biçiminde yorumlanmıştır. Toplumsal yaklaşım, `şölen-(av) savaş`; toplumsal yaptırım, `kabul görme-kabul görmeme`; Bireysel yaklaşım, `uzlaşma-mücadele`, Bireysel yaptırım; `otorite sahibi olma-otorite yitimi` alt gruplarına ayrılmıştır. On iki anlatı metni bu alt gruplara dizisel ve dizimsel olarak yerleştirilmiş, böylelikle yeniden okunmuştur. Anlatılarda, yine `Doğa-Kültür Karşıtlığı` çerçevesinde `Sosyal Yaşama ve Ritüellere Bağlı Karşıtlıklar`, `Cinsiyete Dayalı Karşıtlıklar`, `Renklere Bağlı Karşıtlıklar`, `Mitolojik Motiflere Bağlı Karşıtlıklar`, `Siyasî Düzene Bağlı Karşıtlıklar`, `Akrabalık ilişkilerine Bağlı Karşıtlıklar`, `Kahramanlar Arası Karşıtlıklar`, `Zaman ve Mekân Karşıtlıkları` değerlendirmeye alınmıştır. Tezin ikinci bölümünde, Karşıtlıklar Kuramının anlatı öğretiminde nasıl kullanılabileceği üzerinde durulmuş ve bu kuramla bir anlatıya farklı yönlerden bakmanın onu daha iyi anlamak için bir yol olduğu açıklanmaya çalışılmıştır. Böylelikle, Dede Korkut Anlatılarının on ikisi bir arada özellikle doğa-kültür karşıtlığı açısından değerlendirilmiş, birbiriyle ilişkileri ve on iki anlatının söylenildiği gibi bir büyük destanın parçaları olup olmadığı konusuna da açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Anahtar sözcükler: Anlatı, söylenlerin yapısı, ikili karşıtlık, doğa- kültür karşıtlığı, dizimsel, dizisel

Opposites have always been a means that has been used by a person's conscious to satisfy his curiosity. The human, depending on his feeling of curiosity, lived and has been living a mental and social transformation from primitive individuality to primitive sociality, from cultural sociality to cultural individuality. Verbal and written narratives which are the cultural products of the human conscious, in this way, are meaningful from the point of view of their including the parts of this transformation and improvement. One of these narratives is `Dede Korkut Oğuznameleri` which is one of the most important pieces of Turkish Literature. The twelve narratives that constitute `Dede Korkut Oğuznameleri` are literary texts that reflect the Oghuz Turks' human weaknesses, passions, anxieties, pains, joys, the way that they see each other, their philosophy of living together, their traditions, their individual and social struggles, the way that they perceive life, the way that they see the human and objects and parallel to these, the individual and social journeys that they made from nature to culture. In this research, to be able to understand the Narratives of Dede Korkut in a better way, the `paradigmatic technique` which is based on binary oppositions has been used. Claude Levi Strauss used this technique when he analysed the structure of myths. At the same time, in this research, these twelve narratives have been classified both in a paradigmatic and syntagmatic way. The narrative texts have been interpreted by considering the ideas about `binary oppositions` of both social anthropologist Claude Levi Strauss and American philosopher Camille Paglia. The oppositions that are discussed have been put into diagram forms for each section in order to be understood more clearly. In the research, the text has been used as the basis to analyse theNarratives of Dede Korkut and it has not been connected to events, persons, history or historical people. The Narratives of Dede Korkut has been analysed by means of the opposition of Nature and Culture. It has been examined as the opposition of sociality and individuality that can be considered as a sub opposition of Nature and Culture and by depending on the approach and obligation of the society and individual, it has been interpreted as Social Approach, Social Obligation, Individual Approach- Individual Obligation. Social Approach has been divided into sub groups such as feast -{hunting) war; Social Obligation, being accepted- not being accepted; Individual Approach, reaching an agreement -struggling, Individual Obligation, having authority- losing authority. The text of the twelve narratives divided these sub groups into two as paradigmatic and sytagmatic, and in this way it has been read again. In the narratives, again, by means of the Opposition of Nature-Culture, Oppositions Related to Social Living and Ceremonies, Oppositions Related to Sex, Oppositions Related to Colors, Oppositions Related to Mythological Motifs, Oppositions Related to Political Regime, Oppositions Related to Kinship Relations, Oppositions Among Heroes, Oppositions of Time and Place have been evaluated. In the second part of the research, it has been demonstrated how to use opposition technique in the teaching of narrative and an attempt has been made to explain that it is a better way to understand a narrative by looking from different aspects. Thus, the twelve Narratives of Dede Korkut have been evaluated especially by means of the opposition of Nature-Culture and their relations with each other and the subject of whether these twelve narratives are part of a legend has been attempted to be clarified. Key Words: Narrative, the structure of myths, binary opposition, the opposition of Nature-Culture, sytagmatic, paradicmatic.