Nesnelliğe dayalı sanat eleştirisi yöntemlerinin kuramsal temelleri

Abstract

ve sanatçı, toplumun üretim ilişkileriyle olan bağı yönünden açıklanır. Sanatçının çalışmalarında ifade ettiği `toplumsal gerçekliği` ne düzeyde yansıtabildiğine bakılır. Tarihsel eleştiri sanat yapıtının tarihsel olarak içinde bulunduğu dönemin özelliklerini, bu dönemin insanlarının gelenek, görenek, inanç, dünya görüşü ve sanat beğenisinin formunu tahlil etmeye çalışır. Günümüzde geçmişte üretilen sanat yapıtlarını değerlendirmek için kullanılan bu yöntem, yapıtın tam olarak aydınlatılabilmesi için sanatın o dönemki konumunun değerlendirilmesinin; sanatçının sanat ortamındaki yerinin aydınlatılmasının gerekli olduğuna inanır. Kuramsal kökenleri Vico'ya dek götürülen sosyolojik eleştirinin ise, Hippolyt Taine'in yaptığı kapsamlı çalışmalarla sınırlan belirginleştirilmiştir. Günümüzde Türk sanatındaki kırsal yaşam konulu resimlere dönük yapılan yapıt eleştirilerinde sık sık rastladığımız bu yöntem, temelde sanat yapıtım sosyolojik göstergeler açısından ele alır; sanatçıyı da sosyolojik bir bütünlüğün parçası olan yaratıcı kişilik olarak değerlendirir. Nesnelliğe dayalı eleştirilerin en çok üzerinde durulan yöntemi Marksist eleştiriye gelince... Bu yöntem de, sanatı ve sanatçıyı sosyolojik ve tarihsel bir bütünün önemli bir parçası olarak ele alır. Ancak bu eleştiri yöntemini diğerlerinden ayıran çok önemli temel farkları vardır, öncelikle toplum egemen ve ezilen sınıfların oluşturduğu bir yapı olarak ele alınır. Sanatçı ve sanat yapıtıysa bu toplumsallık içinde gerçekliği yansıtan, ancak yansıtırken ezilen sınıfların aydınlatılmasına ve ileriye taşınmasına hizmet eden bir özne olmalıdır. Sanatçı yapıtlarıyla, halkın düşüncelerinde ideal bir dünyanın tasarımını sağlamak için atılım gerçekleştirmelidir. Marx ve Engels'le nüveleri oluşturulan Marksist sanat kuramı ve eleştirisi, onların ardından gelen Plehanov, iiucacs ve başka düşünürlerce zenginleştirilmiştir. `Biçim`, `özne` ve `ruhsallık` gibi birtakım Marksizm'den `uzak` kalmış olan kavramlar tartışılmaya başlanmıştır. Frankfurt Okulu, sonradan gelen Terry Eagleton ve çağdaşı olan başka kuramcılar `estetik ideolojisi` başlığındaki çalışmalarıyla Marksist sanat kuramına yeni ufuklar kazandırmak konusunda yol almışlardır.ve sanatçı, toplumun üretim ilişkileriyle olan bağı yönünden açıklanır. Sanatçının çalışmalarında ifade ettiği `toplumsal gerçekliği` ne düzeyde yansıtabildiğine bakılır. Tarihsel eleştiri sanat yapıtının tarihsel olarak içinde bulunduğu dönemin özelliklerini, bu dönemin insanlarının gelenek, görenek, inanç, dünya görüşü ve sanat beğenisinin formunu tahlil etmeye çalışır. Günümüzde geçmişte üretilen sanat yapıtlarını değerlendirmek için kullanılan bu yöntem, yapıtın tam olarak aydınlatılabilmesi için sanatın o dönemki konumunun değerlendirilmesinin; sanatçının sanat ortamındaki yerinin aydınlatılmasının gerekli olduğuna inanır. Kuramsal kökenleri Vico'ya dek götürülen sosyolojik eleştirinin ise, Hippolyt Taine'in yaptığı kapsamlı çalışmalarla sınırları belirginleştirilmiştir. Günümüzde Türk sanatındaki kırsal yaşam konulu resimlere dönük yapılan yapıt eleştirilerinde sık sık rastladığımız bu yöntem, temelde sanat yapıtım sosyolojik göstergeler açısından ele alır, sanatçıyı da sosyolojik bir bütünlüğün parçası olan yaratıcı kişilik olarak değerlendirir. Nesnelliğe dayalı eleştirilerin en çok üzerinde durulan yöntemi Marksist eleştiriye gelince... Bu yöntem de, sanatı ve sanatçıyı sosyolojik ve tarihsel bir bütünün önemli bir parçası olarak ele alır. Ancak bu eleştiri yöntemini diğerlerinden ayıran çok önemli temel farkları vardır, öncelikle toplum egemen ve ezilen sınıfların oluşturduğu bir yapı olarak ele alınır. Sanatçı ve sanat yapıtıysa bu toplumsallık içinde gerçekliği yansıtan, ancak yansıtırken ezilen sınıfların aydınlatılmasına ve ileriye taşınmasına hizmet eden bir özne olmalıdır. Sanatçı yapıtlarıyla, halkın düşüncelerinde ideal bir dünyanın tasarımını sağlamak için atılım gerçekleştirmelidir. Marx ve Engels'le nüveleri oluşturulan Marksist sanat kuramı ve eleştirisi, onların ardından gelen Plehanov, tucacs ve başka düşünürlerce zenginleştirilmiştir. `Biçim`, `özne` ve `ruhsallık` gibi birtakım Marksizm'den `uzak` kalmış olan kavramlar tartışılmaya başlanmıştır. Frankfurt Okulu, sonradan gelen Terry Eagleton ve çağdaşı olan başka kuramcılar `estetik ideolojisi` başlığındaki çalışmalarıyla Marksist sanat kuramına yeni ufuklar kazandırmak konusunda yol almışlardır.VI Gönümüzde sanat biçimselliği kaynaklı eleştiri anlayışlarmın (örneğin yapısalcılık, biçimsellik, yapıbozuculuk) ciddi egemenliklerine karşm; nesnelliğe dayalı eleştiri anlayışları, birçok eleştiri çevresi tarafından hala kabul edilip tartışılıyor. Sanat tarihine ve sosyolojisine dayalı eleştiri kuramları hala sanat ürünleri ve olaylarını açıklamada temel bilimsel yöntemler olarak önemli oranda kullanılmaya devam ediliyor. Üretim ilişkilerinin, ekonomik belirlenimin (determinizm) sanat yapıtıyla kopmaz, diyalektik bir bağının olduğu ciddi şekilde tartışılmaya ve kabul edilmeye devam ediliyor.vıı ABSTRACT When the study,comment and critiques of a work of art is mentioned, 'history', 'sociological structure' and 'objectivity' are the most common concepts that most people who study on this subject apply. The most important reason of this situation is that art critism is always actively together with economic, cultural, philosophical and intellectual atmosphere of that time. Many critics who have different points of view (structurist, formalist or expressionist...etc) have applied for these definitions while forming their theoretical basics. These definitions are closely related to the concept of art critism; Platon who is considered to be the founder of the definition 'mimesis' defined the art as 'the form of reflection of the ideal'. 'Mimesis' sometimes have faced semantic change^estiction and extension in the art critism and in definitions of aesthetic value since the Greek philosophy was emerged, but it has never been out of date. Today we can see many aesthetic theories and critism approaches based on the discussions about 'mimesis' in ancient Greek. We can classify these approaches based on 'mimesis' as historical, sociological and Marxist art criticism. These three important headings that determine the sociological life and history aspect of the works in the art critism field was came out from the belief that work of art and the artist should be thought to be together with his or her society that he or she lives in. For example, when studying on artist's themes realities that he reflected in his or her paintings,parellelism with his social conditions is dealt with an artistic approach,it is reached to the three different definitions. According to the critique approach based on history, work is dealt with as a historical process and it is studied whether it tells the period's originality that is lived in or not; the criteria of it is the data that history presented. In the sociological criticism approach, the work is studied according to the reflection of the characteristics for social life such as race,sex, habits of social life.

vııı Finally, in the Marxist Art Criticism,work of art and the artist is explained according to his or her relation with the production relations of the society. What important here is how it reflects the social necessities. Historical critique tries to analyze the time that the work of art is in historically,the people's tradition, belief, general philosophy of life and art taste in that time. Today, this method is used for evaluating the works of art produced in the past. It believes that evaluating the position of the art at that time and enlightening of the artist in the art environment is necessary to enlighten the work of art fully. The limits of sociological critism,the roots of which dates back Vico have become clear with Taine's extensive studies. Nowadays we see mis method in the art critiques in paintings about rural area in Turkish art. This method basically evaluates the work of art according to the sociological indications; it evaluates the artist as a creative person who is a part of the sociological completeness. As for Marxist critique that is the most attractive method in the critiques based on objectivity, it evaluates the art and tha artist as the important part of sociological and historical completeness. But, there are basic and important differences between this method and the others. Firstly, according to this method, society is a structure that is composed of dominant and oppressed classes. The artist and the work of art should be the subject who reflects the reality in this sociality, but serves to enlighten and improve the oppressed classes while reflecting this. The artist with his or his works should realize an advance to provide the design of an ideal world in the people's thoughts. Marxist art theory and critism that is formed its nucleus by Marx and Engle has been enriched by the following intellectuals such as PlehanoVjJLucass and the others. Some notions such as 'Form', 'subject' and 'psychicism' that are deviated from Marxism are begun to discuss. Frankfurt School,and later Terry Eagleton and other contemporarineous theorists with their studies about 'aesthetics ideology' have progressed in Marxist art theory to broaden its horizon. Although critique approaches originated from art form are seriously dominant today,art approaches based on objectivity are still accepted and discussedIX by many critique environments. Critique theories based on art history and sociology are still kept on being used as basic scientific methods for explaining the works of art and events of art. It is still discussed and seriously accepted that production relations have an inseperable dialectical relation.İÇİNDEKİLER SAYFA YEMİN METNİ:i TEZ VERİ FORMUİi ÖNSÖZiii ÖZETiv ABSTRACTvii İÇİNDEKİLER GİRİŞ1 BÖLÜM 1: ELEŞTİRİ KAVRAMI VE ELEŞTİRİ GELENE?İ 1 BİRİNCİ KISIM: ELEŞTİRİ TANIMI VE KAPSAMI 1.Eleştirinin Bir Kavram Olarak Ele Alınması4 2.Bir Süreç Olarak Sanat Eleştirisi Nedir?,7 İlâNCİKISIM:SANAT ELEŞTİRİSİ GELENE?İ VE SANAT ELEŞTİRİSİ YÖNTEMLERİ 1. Dünyada Sanat Eleştirisi Geleneği12 2. Eleştiri Yöntemlerine Genel Bir Bakış22