Nif Dağı`nın milli park ve biyosfer rezervi açısından değerlendirilmesi

Abstract

IX ÖZET Doğa üzerindeki insan baskısı her geçen gün daha artarken, yitirilenlerin bir çoğunun geri gelmeyecek nitelikte olduğunun fakına varılmaya başlanmıştır. Bu yüzden kendine sorduğu `doğayı nasıl korurum?` sorusuna yanıtlar arayan insanoğlu, koruma anlayışları geliştirmiştir. Ancak doğayı korurken kullanması gerektiği gerçeğini göz ardı edince koruma-kullanmanın birlikte yürütüldüğü yeni koruma anlayışları geliştirme yoluna gitmiştir. Milli Parklar insanoğlunun bu arayışına klasik katı korumacı yaklaşımlarıyla geçici çözümler olurken, koruma-kullanmayı bir arada barındıran Biyosfer Rezervleri daha esnek yapılarıyla daha iyi cevap verir niteliktedirler. Bu çalışma tamamı izmir ili sınırlan içerisinde kalan ve İzmir il merkezinin 20 km doğusunda yer alan Nif Dağı'nı kapsamaktadır. Çalışma sahası Akdeniz. İklimi'nin etkisi altında olup yağışların büyük bölümü kış mevsiminde toplanmıştır ve yaz mevsimi kurak geçmektedir. Çalışma alanında yıllık ortalama sıcaklık 16,2 °C'dir. Ocak ve Şubat aylarında sıcaklıklar 8 °C'nin altına düşerken, yaz aylarında 20 °C'nin üzerine çıkar ve Temmuz'da 26,6 °C'ye ulaşır. Kemalpaşa istasyonu için yıllık ortalama yağış miktarı 1049,9 mm'dir. Çalışma alanındaki en eski araziler doğu sınırını oluşturan Mahmut Dağı'ndaki Paleozoyik yaşlı arazilerdir. Jura yaşlı dolomitik kireç taşlan ve Üst Kretase yaşlı kalkerler, Üst Kretase - Alt Paleosen yaşlı fliş ile birlikte Nif Dağı kütlesini oluşturmaktadır. Nif Dağı, doğusundaki Mahmut Dağı'ndan Neojen yaşlı Karabel formasyonuyla aynlır. Çalışma sahasının kuzeybatı, kuzey, kuzeydoğu ve güneybatısını Kuvaterner yaşlı araziler oluşturur. Nif Dağı, kabaca SW-NE yönlü bir kütle görünümündedir. En yüksek zirvesi Nif Karlığı zirvesi'dir (1506 m). Dağ, neotektonik hareketlerle kabaca W-E ve SW- NE doğrultum düşey atımlı ve bindirmeli faylarla parçalanmıştır. Büyük bölümüX kalker ve flişlerden oluşan inceleme alanında yamaçlar kalkerlerin olduğu kesimlerde oldukça dik, ancak fliş ve Neojen depolar üzerinde oldukça yatıktır. Kırmızı renkli Akdeniz topraklan sahada Mesozoyik kalkerler üzerinde yer alırken, doğuda KarabeFde, batıda Belenbaşı ve Gökdere'nin doğusunda rendzinalar yayılış göstermektedir. Kemalpaşa' nm güneyinde ilişler üzerinde kahverengi orman topraklan yer alırken, Mahmut Dağı'na doğru kireçsiz kahverengi orman topraklan yayılış gösterir. Sahanın batısında kırmızı kahverengi Akdeniz topraklan yer almaktadır. Asıl Akdeniz (Kızılcam, maki-garig) formasyonlan, Akdeniz Dağ (karaçam) ve subalpin vejetasyon kuşaklanna ayrılan inceleme alanında aynca nemcil türler banndıran lokal sayılabilecek ortamlar da bulunmaktadır. En önemli akarsuyu, kuzeydeki Kemalpaşa (Nif) Çayı olan inceleme sahasında ikisi ana ikisi de tali olmak üzere dört farklı akarsu havzası yer almaktadır. Ana havzalar Gediz ve K. Menderes, tali havzalar ise Tahtalı ve îzmir Körfezi havzalandır. Ege Alt (Kızılcam) Bölümü, Ege Dağ (Karaçam) Bölümü, dağ ve çayır bölümü, dolin ve lapyalann geniş yer kapladığı karst litobiyomu, flişler üzerinde litobiyom, rendzinalar üzerinde jeopedobiyom ve relik türler banndıran yannemli ortamlar inceleme sahasında ayırt edilen ekosistemler ve ekolojik birimlerdir. Neolotik çağlardan beri insan faaliyetlerinin yapılageldiği Nif Dağı ve çevresi, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde de hep önemli bir yer olmuştur. 1950'lerden sonra nüfusu hızla artan yöre günümüzde sanayileşme ile birlikte artık çok nüfuslu ve çevre sorunlanmn giderek arttığı bir hal almıştır. Tanm, ormancılık, hayvancılık, sanayi faaliyetleri inceleme alanında önemli yer tutmaktadır. En büyük yerleşim birimi Kemalpaşa olan sahada köy ve beldeler Nif Dağı'mn eteklerine ortalama 250 m yükseltiye kurulmuşlardır.XI Nif Dağı, çok sayıda doğal ve tarihi-kültürel çekiciliğe sahiptir. Bunların teker teker ortaya konarak nasıl korunacaklarının tartışılması ve sürdürülebilirliğin nasıl sağlanacağının ortaya konması Nif Dağı ve çevresinin geleceği için gereklidir. Bu çalışmada, Nif Dağı'nın sahip olduğu doğal ve beşeri özellikler analiz edilmiş ve kaynak değerleri ortaya konmuştur. Daha sonra ülkemizdeki klasik koruma anlayışı olan Milli Park kavramı ele alınmış ve en sonunda Nif Dağı, bulgular ışığında, sürdürülebilirlik çerçevesinde korunup kullanılmasına olanak tanıyan Biyosfer Rezervi statüsüne uygunluk açısından coğrafi bir bakış açısıyla değerlendirilmiş ve bu statü için çözüm önerileri getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: 1. Doğal ve Beşeri Kaynaklar 2. Doğa Koruma 3. Biyosfer Rezervi 4. Çevre Eğitimi 5. Milli Park

Xll ABSTRACT As the human pressure on the nature increases day by day, it has been realised that the most od the losts are not renewable. That while, human being who started asking himself `how can I protect the nature?` found out new protecting concepts. But when he forgot the reality that he has to use the nature while he protects it, he started to develop new protection concepts that involves the `protect and use` phenomenon. While National Parks with their classical and tough approachs on nature protection are the temporary answers to human being's questions; the more versatile Biosphere Reserves which represent the `using and protection` opinion have better answers to human being's questions. This is a study of the Nif Mountain which is located in province of İzmir and at 20 km south of izmir city center. The study area is in the Mediterranian climatic region and most of the annual rainfall is in winter, and summer is the arid season. Annual mean temperature is 16,2 °C. During January and february the temperatures goes below 8 °C and its goes over 20 °C during summer period (26,6 °C in July). The annula precipitation for the Kemalpaşa climatic statin is 1049 mm. The oldest formation in the study area is the Paleozoic formation in the Mahmut Mountain which is located on the eastern boundary of the study area. The Nif Mountain is consist of Jurassic dolomitic limestones, Upper Cretaceous limestones and Upper Cretaceous - Lower Paleocene flysch. The Neogene formation in karabel lies between Nif Mountain and mahmut maountain. The Quaternary formations are on the northwest, north, northeast and southwestern parts of the study area. The Nif Mountain is roughly a SW-NE sided massive. The highest peak is Nif Karlığı peak (1506 m). The mountain was shaped by normal faults and thrust faults in W-E and SW-NE drections during neotectonic movements. The slopes onXlll the limestone formations are steep, but on the fiysch and Neogene formations the slopes are very flat. The red Mediterranian soils are formed on the limestones, and rendzina soils are in Karabel on the eastern side and on the western side between Belenbaşı and Gökdere. At sothern part of Kemalpaşa there are brown forest soils on fiysch and towards Mahmut Mountain the non-calcarecous brown forest soils can be seen. The study area can be divided into vegetation belts like Lower Mediterranian (Pinus brutia and maquis-garrique) formations, Mediterranian Mountain (Pinus nigra) and subalpine vegetation. Besides these there are decidious formations which can be considered local. The most important river in the study area is the Kemalpaşa (Nif) river. There are two main basins and two sub-basins in the study area. Main basins are Gediz and Küçük Menderes basins and the sub-basins are Tahtalı and Gulf of Izmir basins. The ecosystems and ecological units that can be distinguished in the study area are, Lower Aegean Subregion, Aegean Mountain Subregion, Aegean Mountain Grass Subregion, karstic litobiome, litobiome on fiysch, geopedobiome on rendzina soils, semi-humid environment that consists of decidious and relique species. The vicinity of the Nif Mountain has been a popular place for settlements and other human activities since the Neolitic era. This popularity of the area continued during Byzantum, Ottoman and the modern Turkish republic. The study area has started getting over populated since 1950's by the help of the industrialisation and meanwhile environmental problems are growing. Agriculture, forestry, animal husbandry, industrial activities are important within the study area. Towns and villages are settled on the slopes of the mountain at approximately 250 m above the sea level. The biggest settlement is Kemalpaşa.XIV The Nif Mountain has a variety of natural and historical-cultural attractivenesses. To study thm and discuss the sustainablity how to protect them is important for the future of the Nif Mountain and vicinity. In this study, the natural and human properties of the Nif Mountain which is located in province of Izmir were examined and then the resourches of the mountain were brought up. Then the nature protecting criterieas of our country were examined and at the end the Nif Mountain's resourches were assessed by the aspect of geography in terms of Biosphere Reserve which lets the area to use and protect according the aims of sustainable development. At the end solutions were brought up for this level of protecting. Keywords: 1. Natural and Human Resourches 2. Nature Protection 3. Biosphere Reserve 4. Environmental Education. 5. National Park