Fenayi Cennet Mehmed Efendi ve Divanı

Abstract

Fenâyî Cennet Mehmed Efendi, 17. yüzyılda Üsküdar'daki Celveti Dergâhı 'nda Aziz Mahmud Hüdâyî tarafından yetiştirilmiş ve aynı dergâhta şeyhlik yapmış mutasavvıf bir şairdir. Ayet ve hadislerden yaptığı alıntılar ve divânındaki Farsça iki şiir, şairin Arapça ve Farsça'yı iyi derecede bildiğini göstermektedir. H. 1075/ M. 1664'te vefat eden Fenâyî'nin şiirlerini topladığı divânından başka Tecelliyât, Talikât, Bihiştiyâ fi'l- Ma'ârif al- İlâhiyâ adlı eserleri vardır. Bu tezde Fenâyî'nin divânı mevcut yedi nüshası dikkate alınarak tenkitli metin halinde hazırlanmış, divân dinî-tasavvufî açıdan incelenmiştir. Şiirlerinde Fenâyî mahlasını kullanan şair, Yunus Emre'nin tesiriyle yetişmiştir. Bu durum şiirlerinin muhtevasından ve şiirlerinde kullandığı rediflerin Yunus Emre'yle ortak olmasından anlaşılmaktadır. Fenâyî şiirlerinde anlaşılır bir dil kullanmıştır. Eski Anadolu Türkçesi'ne ait `işbu, kanda, kanı, ur-` kelimelerine ve `-avuz/evüz, -dukda/-dükde, -gıl/-gil, -gur/-gür, -madın/-medin, -sar/-ser, -uban/ -üben,` eklerine şiirlerinde yer vermiştir. Aruz ölçüsüne uydurmak için Türkçe kelimeleri. `n'ider, n'eyler` Arapça kelimeleri `Hızır` şeklinde kullanmıştır. Divân nazım şekilleri, ölçü ve kafiye bakımından incelendiğinde birkaç şiir dışında Fenâyî'nin başarılı bir şair olduğu görülmektedir. Divânın muhtevası dinî-tasavvufî açıdan tahlil edilmiştir. Bu incelemede Fenâyî'nin Dinî- Tasavvufî Divân Edebiyatı 'na ait mefhumları yerinde ve anlamlarına uygun olarak kullandığı görülmektedir. Fenâyî, ayet ve hadisleri ya aynen ya kısmen ya da mealen şiirlerinde işleyen bir şairdir. Ayet ve hadislerden yapılan alıntıların şiir içerisinde bulundukları yer dikkate alındığında anlamlarına uygun olarak yerleştirildikleri görülmektedir. Hazırlamış olduğumuz Fenâyî Cennet Mehmed Efendi ve Divânı adlı bu tez, Fenâyî'nin şahsiyeti ve eseri ile Türk edebiyatına katkıda bulunan bir şair olduğunu ortaya koymaktadır.

Fenâyî Cennet Mehmed Efendi was grown up by Aziz Mahmud Hüdâyî in 17'th century in Celveti Dervish Convent in Üsküdar. He was a sufi poet an became a sheikh at Celveti Dervish Convent. His extrants from the verse of Koran and Hadith and bis two poems in Persian language shows that he knows Arabish and Persian language very well. Fenâyî died in H 1075/ M 1664. In addition to his poem etract (Divân) he has written Tecelliyât, Talikât, Bihiştiyâ fi'l- Ma'ârif al- İlâhiyâ. In this thesis Fenâyî's Divân is examined from Religios- mystic point of view in the light of his present seven copy and a critical text has prepared. In his poem he used `Fenâyî` as his name. He was grown up with the effection of Yunus Emre. We see this effection in his rhymes in his poems. They both used similar rhymes in his poems. Fenâyî used an understandable language in his poems. He used additions like `-avuzAevüz, -dukda/-dükde, -güV-gil, -gur/-gür, -madınZ-medin, -sar/-ser, -uban/ -üben,` and words in old Turkish like `işbu, kanda, kam, ur-` in his poems. To apply to prosody written according to the rules of classical Ottoman poetry(aruz) he used Turkish words `n'ider, n' eyler.` He used Arabish words like `Hızır.` When his collection verse types are examined in the light of measure and rhyme it is seen that except one or two of his poems he is a succesful poet. The collection is examined through religious- mystic point. As a result of this examination it is seen that Fenâyî has used the religious- mystic concepts in the right place and with its true meanings. Fenâyî is a poet who used the verse of Koran and Hadiths exactly or partly with its meanings in poems. When it is looked for the places of the meanings of the verse of Koran and Hadith it is seen that they are just used in the right place with its meaning kept in the poems. The thesis about Fenâyî Cennet Mehmed Efendi and his Divân brings to light Fenâyî's caracter, works and his contribution to the Turkish literature.