15-17 yaş arası ergenlerde görülen problem davranışların koruyucu ve risk faktörleri açısından incelenmesi

Abstract

Ergenlik dönemi, gençlerin riskli davranışları denemeye ve bunların olumsuzsonuçlarına maruz kalmaya çok daha fazla açık oldukları bir dönemdir. Son yıllarda yapılançalışmalar, ergenlik döneminde problem davranışların görülme sıklığında artış olduğunugöstermektedir. Problem davranışlar, toplum normları tarafından uygun görülmediği içindikkati çeken ve çeşitli sosyal kontrol mekanizmalarının devreye girmesine neden olandavranışlardır. Ergenler için bu davranışların, arkadaşlar tarafından kabul görme vb. işlevselbir yanı bulunmaktadır. Ancak problem davranışlar bir yandan ergenin kişisel ve sosyaluyumunu engellerken diğer yandan ergenin fiziksel sağlığını da olumsuz yöndeetkileyebilmektedir.Bu araştırmanın amacı 15-17 yaş arası ergenlerde görülen problem davranışlar ilekoruyucu faktörler ve risk faktörleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırmakapsamında problem davranışların sosyo-demografik değişkenlere göre farklılaşıpfarklılaşmadığı da incelenmiştir.Bu araştırmada, problem davranışların değerlendirilmesinde, koruyucu ve riskfaktörlerinin belirlenmesinde Jessor ve Jessor (1977) tarafından geliştirilmiş olan ProblemDavranış Teorisi esas alınmıştır. Problem Davranış Teorisi'ne (PDT) göre problemdavranışlar sigara kullanımı, alkol kullanımı, uyuşturucu madde kullanımı, anti-sosyaldavranışlar ve erken yaşta cinsel ilişkiye girme olarak sınıflandırılmaktadır. PDT, problemdavranışların açıklanmasında kişilik sistemi, algılanan sosyal çevre ve davranış sistemi olmaküzere üç sistemden ve her bir sistem içerisinde yer alan koruyucu ve risk faktörlerini elealmaktadır. PDT'ye göre risk faktörleri, problem davranışlarla ilgilenme olasılığı arttıranfaktörler olarak tanımlanırken, koruyucu faktörler problem davranışlarla ilgilenme olasılığınıazaltan faktörler olarak tanımlanmaktadır.Araştırmaya zmir il merkezinde ortaöğretim kurumlarına devam eden 1237 öğrencikatılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak PDT'yi test etmek amacıyla geliştirilmişolan Ergen Sağlığı ve Gelişimi Envanteri kullanılmıştır.Verilerin analizinde SPSS 11.0 paket programından yararlanılarak frekans dağılımlarıve Pearson Korelasyon Katsayısı Tekniği, t-testi, Tek Yönlü Varyans Analizi Tekniği veHiyerarşik Regresyon Analizi Tekniği kullanılmıştır.Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, ergenler arasında problem davranışlarıngörülme sıklığının yüksek düzeyde olduğunu ve problem davranışlar arasında düşük düzeydepozitif yönde anlamlı bir ilişkinin olduğunu ortaya koymuştur. Koruyucu faktörlerin, problemdavranışlar ile arasında negatif yönde düşük ve orta düzeyde anlamlı ilişkiler olduğu; riskfaktörlerinin ise problem davranışlar ile arasında pozitif yönde düşük ve orta düzeyde ilişkilerolduğu görülmüştür.Hiyerarşik Regresyon Analizi sonucuna göre, problem davranışların koruyucufaktörler ve risk faktörleri tarafından yordanmasında kişilik sistemi içerisinde yer alankoruyucu ve risk faktörlerinin, algılanan çevre sistemi ve davranış sistemi içerisinde yer alanfaktörlere göre problem davranışları yordama gücünün daha fazla olduğu belirlenmiştir.Problem davranışlar sosyo-demografik değişkenler açısından değerlendirildiğinde iseproblem davranışların görülme sıklığının cinsiyete göre farklılaştığı; yaşın ve sınıf düzeyininartması ile birlikte problem davranışların görülme sıklığında bir artış olduğu, annenin eğitimdüzeyinin düşmesi ve annenin ölmüş olması ile problem davranışların görülme sıklığında birartış olduğu belirlenmiştir.Sonuç olarak yapılacak önleme çalışmaları ile risk faktörleri azaltılırken, koruyucufaktörlerinde güçlendirilmesi, ergenlerin sağlıklı davranışlarının ön plana çıkmasına yardımcıolabilir.

Adolescence is a period that experiement of new behaviors especially risky behaviorsand exposed to negative results of these behaviors. In recent years adolescent problembehaviors have been increasing. Problem behaviors are defined as behaviors that depart fromthe norms -both social and legal- of the larger society; it is behavior that is sociallydisaaproved by the institutions of authority and that tends to elicit some form of social controlresponse whether mild reproof, social rejection, or even incarceration. Although adolescentproblem behaviors are functional, purposive and goal-directed, these behaviors linked toadverse health outcomes and eventuate in personal and social maladjustment.The role of psychosocial protective and risk factors in adolescent problem behaviorswere investigated among 15-17 ages adolescents. The other aim of the study was to determinewhether adolescent problem behaviors were differed according to socio-demographicvariables.An explanatory model of adolescent problem behavior (drinking, smoking, illicit druguse, anti-social behaviors, precocuios sexual intercourse) based on protective and risk factorsin the Personality System, Perceived Social Environment System, and Behavior System isemployed in the present study emerges from extension of Problem Behavior Theory whichise developed by Jessor and Jessor (1977). Conceptually, protective factors decrease thelikelihood of engaging in problem behaviors. Risk factors, in contrast, increase the likelihoodof engaging in problem behaviors.A total of 1237 students, between ages 15-17, from different high schools in zmirparticipated in this study. Students completed Adolescent Health and Behavior Questionnairewhich is based on Problem Behavior Theory.Frequency analysis, Pearson Correlation Analysis, t-test, ANOVA and, hiererchicalregression analysis were used to data regarding the sample. Analysis of data was benefitedfrom SPSS 11.0 packet programme.Results can be summarized as follows: Prevelance of problem behaviors is high andproblem behaviors are related to positively each others. Problem behaviors are associated withnegatively increased rates of protective factors and positevely increased rates of risk factors.With respect to both risk and protection, individual differences in personality, and incharacteristics of the preceived social environment are shown to be relevant to problembehaviors in adolescence. And both risk and protective factors which is related to personalitysystem account for substantial variance in problem behaviors rather than perceived socialenvironment system and behavior system.Problem behaviors were differed according to gender, age, grade level, education ofmother and dead of mother.While decreasing risk factors, strengthening protective factors with prevention studies,may help to promote healthful behaviors in adolescence.