Türkiye`de sinema filmelrini denetleme sistemi

Abstract

ÖZET Dünyada ve Türkiye'de, ilk gösterimlerinin yapılmaya başlanmasından kısa bir sonra, geniş kitleleri etkileme gücü anlaşılan sinema filmlerinin, denetlenme sorunu ortaya çıkmıştır. Başlangıçta devletler tarafından denetlenen filmler (Devlet Sansürü Sistemi) daha sonra, sinema sektörünün, katı devlet müdahalesine karşı, devlete kendi kendilerini denetleyecekleri taahhüdü vermeleri üzerine, sektör tarafından da denetlenmeye başlanmıştır (Kendi Kendini Denetleme Sistemi). Başlangıcından bu yana tüm dünyada temel olarak bu iki film denetleme sistemi uygulanmaktadır. `Devlet Sansürü Sistemi` ve `Kendi Kendini Denetleme Sistemi`. Sinema filmleri üzerindeki sıkı denetimler, otoriter ve totaliter rejimlerde hâlen devam etmekteyse de, Birinci ve ikinci Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş yıllarında, daha sıkı bir hâl alan katı denetim uygulamaları, daha sonra özellikle liberal demokrasiyle yönetilen ülkelerde, küreselleşme ve deregülasyon sürecinde yerini daha yumuşak bir sisteme bırakmıştır. Bugün bu ülkelerin çoğunda filmler, sadece çocuklar ve gençlerin korunması amacıyla, ağırlıklı olarak da şiddet ve pornografi kriterleriyle ve sınıflandırma sistemiyle denetlenmektedir. Türkiye'de ise, Padişah II. Abdülhamid döneminde başlayan film gösterimlerinin ardından, bizzat Padişah tarafından yapılan (yaptırılan) denetim, Cumhuriyet döneminde merkezî bir teşkilat tarafından yapılmaya başlanmıştır (1932 yılında). O tarihten bu yana toplam bir Talimatname, üç Tüzük ve iki Kanun ile düzenlenen film denetim sistemi incelendiğinde, Türkiye'de uygulanan film denetleme sisteminin, başlangıcından beri `Devlet Sansürü Sistemi` içinde geliştiği görülmektedir, ikili bir yapı ile denetlenen filmler, yine başlangıcından bu yana içeriklerindeki propaganda, erotizm, şiddet vs. gibi nedenlerle, ağırlıklı olarak devleti, mevcut düzeni (rejimi), kamu düzenini ve genel ahlâkı korumak için denetlenmişlerdir.449 Özellikle 1980 sonrasında, teknoloji alanındaki gelişmelerle hız kazanan küreselleşme sonucu yaşanan bazı küresel gelişmeler, Türkiye'de ve dünyada uygulanmakta olan film denetleme sistemlerini de etkilemiş ve değiştirmiştir. Bu gelişmelerin en etkilileri arasında; deregülasyon, uluslararası bölgesel örgütlerin kurulması ve bu örgütlerin üye ve aday devletlerin millî hukuklarını etkilemeleri, yöndeşme, ulus devlet milli hukukun değişmesi, insan hakları gibi konuların evrensel olarak düzenlenmesi, sayılabilir. Bu gelişmeler, birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye'de de uygulanmakta olan film denetleme sistemi üzerinde bazı değişikliklerin yapılmasına neden olmaktadır. Özellikle 2003 ve 2004 yıllarında, sistemde yapılmaya çalışılan değişikliklerin ardında da bu gelişmeler bulunmaktadır. Türkiye'de uygulanmakta olan sistem, özellikle AB'ye uyum çalışmaları çerçevesinde, AB'nin yayınlamış olduğu Tavsiyeler doğrultusunda, AB ülkeleriyle uyumlaştırılmaya ve yakınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bu amaçla çıkarılan Kanunlarla, özellikle de denetleme kriterleri ve denetleme mekanizmaları uyumlaştırılmaya çalışılmaktadır. 2004 yılında ilk defa sadece sinema alanını düzenleyen bir Kanun çıkarılmıştır. Bu Kanunla, AB ülkelerinde uygulanan sınıflandırma sistemine geçilmiştir. Türkiye çıkardığı bu Kanunlarla sistemde bazı yumuşamalar yapıp, küresel gelişmelere ayak uydurmaya ve özellikle AB'ye entegre olmaya çalışsa da, kendi toplumsal ve siyasî yapısından kaynaklanan bazı sorunlar nedeniyle, Devlet Sansürü Sisteminden, denetimi bütünüyle sektöre bırakan Kendi Kendini Denetleme Sistemine geçememektedir. Ancak Türkiye, yukarıda bahsedilen küresel gelişmeler nedeniyle ve özellikle de AB'ye uyum çerçevesinde, yakın bir gelecekte, sistemde AB'nin Tavsiyelerine yönelik bazı değişiklikler yapmalıdır. Bu değişiklik de, sektöre özgürlük getirmesi için, ya bütünüyle kendi kendini denetleme sistemine geçilmesi ya da devlet sansürü sistemi içinde kendi kendini denetleme sistemine yaklaşan bir yapının getirilmesi şeklinde olmalıdır.

SUMMARY Shortly after the first film shows in the world and in Turkey, the control of movies which were realised to have a great influence on people has occured. The movies were controlled by the states at first (The State System of Censorship), but after the film sector's commitments of controlling the movies, they started to be controlled by the sector as well (The Auto-Control System). Although strict controls on movies have continued in the authoritarian and totalitarian regimes, the strict control practices -which had been even stricter during The First and The Second World Wars and The Cold War- have been replaced by a softer system particularly in the countries governed by liberal democracy as a result of the process of deregulation and globalization. Today, in most of these countries the films are controlled often with the criteria of 'violence' and 'pornography', and according to the classification system in order to protect the children and the youth particularly. In Turkey, when the film shows had started in the period of Sultan Abdiilhamid the Second, the controls were made by Sultan himself or by his officers. Then, in the period of Republic the controls started to be made by a central organisation established by a by-law set out in 1932. Until today, the film controlling system has been regulated by a by-law, 3 regulations and 2 acts totally. When examined, it is seen that the control system in Turkey has developed in `State System of Censorship` since its beginning. The films were always controlled by a 'dualist system' according to the criteria such as propaganda, eroticism, violence in their content, and in order to protect the State, the present regime, the public order and the public morals.451 Since 1 980's, as a result of the globalization process accelerated by the tecnological developments, the film control systems have changed in Turkey and in the world. Among the developments that have led to this change are deregulation process, establishment of international regional organisations and influences of these organisations over the national laws of the member or candidate states, convergence, change in the concept of nation state and national law, and finally universally-regulations of the issues such as human rights, as regards freedom of speech and dissemination of thought. These developments, as in many countries, has led to changes in film controlling system applied in Turkey. The changes which were tried to be made particularly in 2003 and 2004 depend on these developments. Because of the Recommendations issued by the EU institutions and Turkey's harmonising efforts with the EU acquis, the controlling system in Turkey is tried to be made accordingly and closer with the system applied in the EU countries. For the first time, an Act regulating only the cinema field was enacted in 2004. With this Act, the classification system used in the EU countries was put into effect in Turkey. Although Turkey tries to adopt the global developments and to integrate herself to the EU, the state system of censorship cannot be totally replaced with the auto-control system by these Acts. This is because of the problems resulting from the social and political stucture of the Country. However, the strict film contolling system applied in Turkey has been softened with this Act numbered 5224. But Turkey -because of the reasons mentioned above and in the context of harmonising her law with the Community acquis- has to make some modifications in the system in favor of the EU Recommendations. These changes have to be either as a shift to the auto-control system or as a controlling body closer to an auto-control system which can be considered in the state system of censorship.