Lise öğrencilerinde internet bağımlılığının yordayıcıcları: Bir yapısal eşitlik modellemesi

Abstract

Bu araştırmada, lise öğrencilerinde internet bağımlılığının görülme sıklığı ve sosyo-demografik değişkenlere göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğinin belirlenmesi ile birlikte bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı internet bağımlılığı modelinin yapısal eşitlik modeli ile test edilmesi amaçlanmaktadır. Bu modelde internet kullanım süresi, psikopatoloji ve durumsal tetikleyicilerin işlevsel olmayan bilişler aracılığıyla lise öğrencilerinin internet bağımlılığı üzerindeki etkisi incelenmektedir.Betimsel yöntemli ilişkisel tarama modelli bir yordama çalışması niteliğinde olan bu araştırmada çok aşamalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini İzmir ilinde 2017-2018 eğitim öğretim yılında 34 liseden seçilmiş 2197 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğrenciler 14-19 yaş aralığında (x ̅= 16.03, SS = 1.06) olup % 26.7'si (n = 586) 9. sınıfa, % 24.5'i (n = 539) 10. sınıfa, % 23.5'i (n = 516) 11. sınıfa ve % 25.3'ü (n = 556) 12. sınıfa devam etmektedir. Araştırmada veri toplama aracı olarak İnternet Bağımlılık Ölçeği, İnternette Bilişsel Durum Ölçeği, Kısa Semptom Envanteri ve Durumsal Tetikleyiciler Değerlendirme Anketi ile Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Lise öğrencilerinde internet bağımlılığının görülme sıklığını belirlemek için frekans ve yüzde değerleri hesaplanmıştır. Sosyo-demografik değişkenlere göre internet bağımlılığının anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğine yönelik bağımsız gruplar t testi ve tek yönlü ANOVA analizleri gerçekleştirilmiştir. Bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı internet bağımlılığı modelinde yer alan doğrudan ve dolaylı etkileri test etmek amacıyla yol analizi uygulanarak, elde edilen verinin oluşturulan model ile uyumluluğu Yapısal Eşitlik Modeliyle test edilmiştir. Araştırma sonucunda lise öğrencilerindeki internet bağımlılık oranının % 10.2 olduğu; internet kullanım süresi, internette gerçekleştirilen etkinlikler ve internete ulaşım araçlarına göre internet bağımlılık puan ortalamalarının anlamlı şekilde farklılaştığı, ancak cinsiyet ve yaşa göre anlamlı bir farklılaşmanın olmadığı bulunmuştur. Gerçekleştirilen Yapısal Eşitlik Modellemesinde internet kullanım süresi, durumsal tetikleyiciler, psikopatoloji ve işlevsel olmayan bilişlerin internet bağımlılığını yordadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte durumsal tetikleyiciler ve internet kullanım süresinin internet bağımlılığını doğrudan yordadığı; psikopatolojinin ise doğrudan etkisinin yanı sıra işlevsel olmayan bilişlerin kısmi aracılığı ile de internet bağımlılığını yordadığı ve araştırmada test edilen modelin yeterli düzeyde uyum değerlerine sahip olduğu belirlenmiştir. Bu model ile lise öğrencilerindeki internet bağımlılığına ilişkin varyansın % 76'sı açıklanmıştır.Sonuç olarak lise öğrencilerindeki internet bağımlılığı, bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı internet bağımlılığı modeli ile önemli düzeyde açıklanmış ve bu problemin ortaya çıkmasında etkili olan faktörler bu araştırma kapsamında ortaya konmuştur. İnternet bağımlılığı üzerinde birden fazla faktörün etkisi ve bu faktörler arasındaki ilişkilerin rolü ilerideki araştırmalar için yol gösterici olabilir. Alanda internet bağımlılığını önleme ve müdahale programları oluşturulurken modelde yer alan faktörlerin ele alınması önerilmektedir.

In this study, it was aimed to test the internet addiction model based on the cognitive-behavioral approach with structural equation model with together determined that the prevalence of internet addiction among high school students and whether internet addiction were significantly different according to socio-demographic variables. In this model, the effect of internet usage time, psychopathology, and situational cues on internet addiction of high school students are examined through maladaptive cognitions. In this research, which is a descriptive method based on relational screening model, the multistage sampling method is used. The sample of the study consisted of 2197 students selected from 34 high schools in the 2017-2018 academic year in İzmir province. The ages of the students who participated in the study were between the ages of 14-19 (x ̅ = 16.03, SD = 1.06), 26.7% (n = 586) were 9th, 24.5% (n = 539) were 10th, 23.5% (n = 516) were 11th, and 25.3% (n = 556) were 12th grade. In this study Internet Addiction Scale, Online Cognition Scale, Brief Symptom Inventory and Situational Cues Assessment Questionnaire and Personal Information Form were used. In order to determine the frequency of internet addiction in high school students, frequency and percentage values were calculated. Independent samples t-test and one-way ANOVA analyzes were performed to determine whether there was a significant difference in internet addiction mean scores in terms of socio-demographic variables. In order to test the direct and indirect effects of the Internet Addiction Model Based on The Cognitive-Behavioral Approach, path analysis was applied to determine the compatibility of the data obtained with the model with the Structural Equation Model.As a result of the research, it was found that the prevelance of internet addiction in high school students was % 10.2. Moreover, internet addiction mean scores were significantly differed in terms of internet usage time, internet activities and internet access tools, while no significant differences were found according to sex and age. However, internet addiction is directly predicted by situational cues and internet usage time; psychopathology is predicted by partial mediation of maladaptive cognition as well as direct effect and the model tested in the study has been determined to have adequate fit values. With this model, % 76 of the internet addiction variance in high school internet is explained. Shortly, internet addiction in high school students has been explained in a significant way with the internet addiction model based on the cognitive-behavioral approach and the factors that have an impact of this problem have been revealed in this research. The impact of multiple factors on internet addiction and the role of relationships between these factors may be a guide for further research. It is recommended that the factors involved in the model should be addressed when preparing internet addiction prevention and intervention programs in the field.