13.-14. yüzyıl Tokat merkez yapılarında taş süsleme

Abstract

13. yüzyılın başlarından 14. yüzyılın sonuna kadar Anadolu da mimari ve taş süsleme alanında gerçekleştirilen faaliyetler özellikle 13. yüzyıl Anadolu sanatında eşine az rastlanılan bir verimliliği ortaya koymaktadır.Taş süsleme: bölgedeki malzeme bolluğuna, var olan geleneğe, zamana karşı dayanaklı olma özelliği ile bu alanda yetişmiş sanatçı grubuna bağlı olarak farklı alanlarda, farklı motif ve kompozisyonlarla çok kullanılmıştır.13. yüzyılın ilk yarısında taçkapıların yan yüzlerinde yer alan bordür sayısı 12. yüzyıla göre daha fazladır ve 13. yüzyılın ikinci yarısında geometrik bezemenin yerini bitkisel düzenlemeler almıştır.Bu dönemde taçkapı nişinin iç yan duvarları, bordürlerle çevrilerek bezeme alanları daha düzenli ve simetrik bir süsleme anlayışı ile ele alınmıştır. Yüzeysel olarak süslenmiş arkaik karakterdeki Selçuklu yapılarının taçkapıları, bu dönemle birlikte daha dolgun ve yüzeyden kabarık motif ve kompozisyonlarla bezenmiştir. Mukarnas hücrelerinin sayıları artırılmış ve hücrelere estetik bir görünüm kazandırılmıştır.13. yüzyılın son çeyreğinde bitkisel ve geometrik süsleme öğelerinin büyük kısmı, barok üslubunda süsleme kompozisyonları ortaya koymaktadır.Çoğu kez ?ara devre veya geçiş devresi? olarak nitelendirilen İlhanlı etkili 14. yüzyıl da eserlerinin, plan şemaları Selçuklu dönem özellilerini tekrarlarken, cephe düzenlemelerinde değişim ve çeşitlilik gözlenmektedir.Bu dönemde bitkisel motiflerin yüzeyden oldukça taşkın şekilde işlendikler görülmektedir. Süsleme unsurları üzerinde, katlı biçimlenme ile sağlanan ışık- gölge zıtlığının yarattığı derinlik etkisi ve motiflerin bağımsız kullanımı farklılıklar meydana getirmektedir.14. yüzyıl sanatını Selçuklu sanatından kesin hatlarıyla ayırmak çok zordur. Çünkü birbirinin devamı niteliğindedir ve biri diğerinden devraldığı mirası yaşatmıştır.Anadolu da yoğun olarak bulunan taşın, hem mimari hem de süsleme oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olması hiç şüphesiz Anadolu Selçukluların da olduğu gibi İlhanlı eserleri üzerinde de etkili olmuştur.13.-14. yüzyıl Tokat merkezde yer alan eserlerde de bahsedilen dönem özelliklerini bölgesel farklılıklar dışında görmek mümkündür.Anahtar Kelimeler1.13.-14. Yüzyıl2.Tokat3.Taş Süsleme4.Gök Medrese5.Halef Sultan Zaviyesi6.Sünbül Baba Zaviyesi7.Nureddin İbn-i Esentimur Türbesi

The activities made in both architecture and Stone ornament in Anatolia display productivity which is unique in 13th century Anotolian Art from the beginning of 13h century to the end of 14 th century.Stone ornament has been used widely in differnt compositions and motifs depending on grown-up artist group, durability against time, tradition and wideness of supplied materials.The number of border on the side surface of Tac Door in 13th century is more than 12th century and in the second half of 13th century vegetal decorating replaced the geometric decorating.In this period of time the decorating area began to be handled more methodically and systematically by encircled with borders of the inner side walls of Tac Door niche.The Tac Doors of archaic type of Seljukians buildings having been decorated surfacely were decorated with more rounded and relief compositions in this period of time. The number of Mucarnas chambers were increased and had an esthetic appearance.In the last quarter of 13th century a great part of vegetal and geometric ornaments display baroque type of ornament compositions.Mostly in 14th century called ?interval or transition period? while the plan diagrams of Ilkhanids repeat Sejukians? period features, there have been changes and variety in frontage arrangement.In this period it has been ssen that the vegetal motifs are noticeably bumped. The depth effect craeted by the contrast of the light and shadow provided by in layer styling and the using of motifs independently has created diversity.It is difficult to discriminate Seljukian art from 14th century art, because they are just like continuation of eachother and one has kept alive the heritage of other.The stone which is intensively found in Anotolia had a wide range of use in both architect and decorating, and this also effected both the structures of Anotolian Seljukians and Ilkhanids.The features of the period except from regional discrimination have been seen on the structures in the centre of 13th and 14th century Tokat.Key Words1.13.-14th. Century2.Tokat3.Stone Ornament4.Gök Medrese5.Halef Sultan Dervish Lodge6.Sünbül Baba Dervish Lodge7.Nureddin İbn-i Esentimur Tomb