Edirne Yeni Saray kazılarında ele geçen lüleler

Abstract

17. yüzyılın ilk çeyreğinde, İngilizler tarafından Osmanlı'nın başkenti olan İstanbul'a getirilen tütün, kısa sürede tüm ülkeye yayılarak, her kesimden halk arasında kullanılmaya başlamıştır. Tütünün Osmanlı'da lüle, çubuk ve imameden oluşan üç parçalı lüle şeklinde kullanıldığı görülmektedir.Bu tez kapsamında Edirne Yeni Saray Kazısı 2009-2010 dönemlerinde bulunan lülelerden seçilen 103 örnek üzerinde çalışılmıştır. Bu örneklerin 15'inin envanter kaydı yapılarak Edirne Müzesi'ne 88'i ise etütlük malzeme olarak EYSK deposuna teslim edilmiştir.Lüleler, form, hamur, ölçü, yapım ve bezeme tekniği gibi özelliklerine göre incelenmiştir. Form özelliklerine göre 5 farklı tip tespit edilmiştir. Tarihlendirme, formların tipolojik gelişimine göre yapılmıştır. Örneklerin geneli erken dönemi temsil eden formlardan oluşmaktadır ve 17.-18. yüzyıla tarihlenmiştir. Daha geç dönem özelliklerini temsil eden sadece 6 lüle 19. Yüzyıla tarihlenir.EYSK lülelerinde görülen hamur renkleri beyaz, gri, bej, kırmızı ve kahverengidir. Bazı örneklerin hamurunda gümüş ve mika karışımı vardır. Dış yüzey daha çok perdahlanmıştır, örneklerin 10'u astarlı, 1'i yeşil renkte sırlıdır.Lülelerden 17'si üzerinde mühür bulunmaktadır. Bunlar arasında yer alan ?Vize? mühürlü 4 lülenin, üretim yerine ilişkin bilgi sunduğu tespit edilmiştir.Lüle, 17. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlamış fakat Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşüyle eş zamanlı olarak 20. yüzyılın ilk yarısında halkın yaşamından ve toplumsal bellekten silinmiştir. İstanbul'daki son lüleci dükkânı, lüle satışlarının durması sebebiyle 1928'de kapanmış ve zaman içinde bu halk sanatı da unutulmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, lüle, tütün, kil, lüle ustası, mühür

Tobacco, which was brought to Istanbul, the capital of Ottoman, in the first quarter of 17th century by English people, was rapidly spread all around the country and started to be used by every category of people. Tobacco was said to be used by Ottoman in three pieces which are bowl, pipe and mouthpiece.In this thesis, 103 samples, which are selected among the bowls collected from Edirne Yeni Saray in 2009-2010 periods, are studied. 15 of these samples are delivered to the Edirne Museum by recording them to the inventory while 88 of them are delivered to the EYSK store as research material.The clay tobacco pipes are studied according to their features such as form, clay, construction and decoration techniques. 5 different types are determined in the scope of their form features. The forms are dated according to their typographical progress. Most of the samples are composed of the forms representing the early period and thus dated to the 17th and 18th century. Only 6 of the bowls which represent the features of the late period are dated to the 19th century.The observed colors of the EYSK pipes are white, gray, beige, red and brown. There exist silver and mica mixture in the clay of some of the samples. The outer surface is much polished and 10 of the samples are undercoat glazed, 1 of them is green glazed.A mark is found on the 17 of the bowls. 4 of the clay tobacco pipes marked as ?Vize? presented information about their production place.The clay tobacco pipes had been used since the 17th century but was removed simultaneously with the collapse of Ottoman Empire from the lives of people and the memory of society in the first half of the 20th century. The last bowl shop in Istanbul came to an end due to the stoppage of the bowl sales and closed in 1928; therefore, this folk art is forgotten day by day.Keywords: Ottoman, pipe, tobacco, clay, pipe maker, mark