Memlûk - Dulkadiroğulları münâsebetleri: 1337 - 1517

Abstract

Çukurova bölgesi, Ortaçağlarda İslâm-Bizans, Memlûk-Ermeni ve Memlûk-Osmanlı çatışmasının yaşandığı bir bölge idi. Memlûk Devleti güvenlik siyâseti gereği Kuzey Suriye hududunda bir tampon bölge oluşturmuştu. XIII. yüzyıl sonlarında bu hudutlarını korumak, İlhanlılar'ın ve Ermeniler'in istilâlarını engellemek için kuzey hududunda yaşayan Türkmen cemaatlerinden yararlanmış; özellikle Moğollar önünden kaçan Türkmenlerin, Güney Anadolu ve Kuzey Suriye'ye yerleşmesine ses çıkarmamış ve ihtiyaç halinde bunlar yardımcı birlikler olarak devamlı Memlûkler'e destek vermişlerdir. Türkmenler, Suriye nâiblerinin hemen her yıl kuzeye doğru Çukurova ve Anadolu içlerine yaptıkları seferlere katılmışlar, onlara seferlerinde öncülük ve kılavuzluk yapmışlardır. Memlûk topraklarında ilk defa yarı bağımsız bir Türkmen beyliği kuranlar, Maraş ve etrafında yaşayan Dulkadiroğulları'dır. Memlûkler hiçbir zaman Dulkadir beylerini müstakil bir hükümdar olarak görmemiş, onları `Elbistan ve Maraş Nâibi` veya `Türkmen Beyi` kabul etmişlerdir. Memlûk Devleti, Türkmen topluluklarının kendi aralarındaki mücâdelelerinde hakem rolü üstlenmiş, kendi çıkarları için hesaptan uzak olmayan kararlar alarak onlara yerine göre taraf, bazen de muhalif olmuştur. Dulkadiroğulları ise Suriye'deki her siyasî kargaşayı fırsat bilerek Memlûk hâkimiyetinden kurtulmak istemişlerdir. Diğer taraftan Anadolu'da Türk birliğini oluşturmaya çalışan ve bu amacına engel teşkil eden beylikleri birer birer ortadan kaldırarak bölgenin hızla yükselen gücü haline gelen Osmanlılar da Memlûkler'in yakın takibinde idi. Onların Torosları aşarak güneye inmesini ve kendi sınırlarına yaklaşmasını asla istemiyordu. Bu sebeple Memlûkler, Osmanlılar ile aralarında zayıf da olsa tampon bir takım teşekküllerin olmasını gerekli görüyorlardı. Osmanlı Devleti ise güneye doğru genişleyebilmek için, bu istikamette yol üstünde bulunan Dulkadir Beyliği ile yakından ilgileniyordu. Neticede kendi devletleri bakımından bu beyliğin arz ettiği önem Osmanlı ve Memlûkleri, Dulkadiroğulları'nı himayeye ve nihayet onlara fiilen yardımda bulunmaya sevk etti. Böylece Dulkadir Beyliği büyük devletlerin nüfuzlarının çatıştığı bir yer haline geldi. Her ne kadar kendince denge siyaseti yürüterek hayatta kalma, hatta büyüme mücâdelesi verse de beylik, kendisi için takdir edilen sonu yaşamaktan kurtulamadı. Bir cihan devleti kurmak azmi ve kararında olan Yavuz sultan Selim Dulkadiroğlu Beyliği'ni ele geçirdi ve İran'da büyük nüfuz kazanan Safevîler'i mağlup etti. Daha sonra Mısır'a yönelerek 1516 yılında Merc-i Dâbık ve 1517 yılında er-Reydâniyye Savaşları ile Memlûk Devleti'ne son verdi.

Çukurova was a region with the Islamic-Byzantine, Mamluk-Armenian and Mamluk-Ottoman conflict in medieval times. Mamluk's security policy had created a buffer zone along the border in northern Syria. Turkmen communities had been placed in those areas to protect the border from invasion of Armenian and the İlhanlı's the end of XIII century. Especially Turkmen refugees fleeing from the Mongols, was placed in Southern Anatolia as well as northern Syria, and have provided continuous support to the Mamluks in case of necessity. Turkmen have participated in the raids of the regent of Syria to the north, to Çukurova and Anatolia almost every year and they have pioneered and guided them. Dulkadiroğulları living around Maras were for the first who established in a semi-independent principality of Turkmen in Mamluk territory. Mamluks never accepted Dulkadir leaders as an independent ruler, they were perceived `Naib of Maras and Elbistan ` or `Turkmen Beys.` Mamluk Empire, has assumed the role of arbitrator between the Turkmen communities in their internal struggle, instead of taking decisions according to their own interests, occasionally as their opponents. Dulkadirogullari aimed to get rid of Mamluk rule using all political turmoil in Syria as opportunity. On the other hand Ottoman who have become a rapidly rising power in the region at the unification of Anatolia by eliminating all administrations that was creating an obstacle to this goal. The Mamluks understood that the Ottoman Empire were growing danger to them and did not want their approach their borders. Therefore, the Mamluks, decided to build a weak buffer zone between Ottomans. In order to expand southward the Ottoman Empire was interested in Dulkadir Principality therefore, in terms of its importance, Ottoman and Mamluks were forced to the patronage and helping Dulkadiroğulları principality. Thus Dulkadir principality has become a place where the clash of the influence of big powers. Although his own political survival evens the growth scramble by carrying a balance, the Principality eventually could not get rid of facing the final destiny. Yavuz Sultan Selim who had the determination of establishing a world government, conquered the principality Dulkadiroğulları defeated the Safavids who had great influence in Iran. Then, turning towards Egypt, put an end to the Mamluk Empire with Merc-i Dâbık in 1516 and the er-Reydâniyye Wars in 1517.