Balkan harpleri esnasında Osmanlı kamuoyu (1912 - 1913)

Abstract

Yirminci yüzyıl birçok alanda getirdiği yenilikler gibi savaşların muhtevâsı ve meydana geliş şekliyle ilgili de yeniliklere neden olmuştur. Bu dönemde daha önce iki ordunun karşılaşması şeklinde cereyân eden meydan savaşları, yerini siper savaşlarına bırakmıştır. Savaşın meydanlardan siperlere kayması ise savaşın süresini uzatmıştır. Süresi uzayan savaşların finanse edilmesi, asker, mühimmat ve yiyecek ihtiyacının karşılanması gibi zorunluluklar cephe gerisinden sağlanacak yardımların önemini artırmıştır. Bu şartlar içerisinde, ordunun ihtiyaçlarının giderilebilmesi ise cephe gerisindeki halkın kanaati, yani kamuoyu (efkâr-ı umûmi) ile yakından ilgilidir. Bu bakımdan cephe gerisindeki kitlelerin savaşı desteklemesi ya da ilgisiz kalması savaşın kaderini de belirleyen unsurlardan birisi hâline gelmiştir. Kitlelerin savaşı desteklemesi ise ikna edilmeleriyle yakından ilgilidir. Savaşan ordunun ihtiyaçlarının giderilmesi fedakârlığı zorunlu kılmaktadır. İkna edilememiş kitlelerin fedakârlık göstermesi beklenemeyeceğine göre, bunu sağlamak için ikna yöntemlerine başvurulmasını zorunlu hâle getirmiştir. Kitleleri ikna etme yöntemlerine ise propaganda denilmektedir. Birinci Dünya Savaşı'nın hemen öncesinde gerçekleşen ve bu savaşın provası olarak kabul edilen Balkan Savaşları (1912-1913) Osmanlı Devleti açısından, karşısında ittifak oluşturmuş olan dört Balkan Devleti (Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ) ile yapılan muharebelerden ibaret değildir. Savaşın bir yönünü cephelerde gerçekleştirilen mücadele oluştururken, diğer yönünü cephe gerisinde orduyu desteklemek için yapılan çalışmalar oluşturmaktadır. Osmanlı kamuoyu savaşın başlama ihtimalinin ortaya çıkmasıyla birlikte orduyu açık bir şekilde desteklemiştir. Bu desteğin ilk göstergesi, Osmanlı Devleti'nin sınırları dâhilinde ve hâricinde, kitlelerin geniş katılımıyla gerçekleştirilen savaş lehindeki mitinglerdir. Verilen destek, mitinglerle sınırlı kalmamış, aynî ve nakdî yardımlar ile gönüllü olarak orduya katılımla kamuoyu, savaşı ve orduyu desteklemiştir. Kamuoyunun savaşa karşı böyle bir tutum geliştirmesinde ise propagandanın önemli bir rolü olmuştur. Basın kuruluşları aracılığıyla, halkın kanaatinin yönlendirilmesinde makaleler, hikâyeler, mektuplar, şiirler gibi yazılı unsurların yanında fotoğraf, resim ve karikatür gibi görsel unsurlar kullanılmıştır. Ayrıca dönemin siyasi kuruluşları ile özellikle Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti örneğinde olduğu gibi sivil toplum kuruluşları halkın kanaatinin yönlendirilmesinde aktif rol üstlenmişlerdir. Meydanlarda gerçekleşen mitingler, camilerde vaazlar, salonlarda konferanslar gibi kitlelere karşı sözlü propaganda bu dönemde uygulanmıştır. Ancak Balkan Savaşları esnasında geniş kitleler tarafından ordu desteklenmesine rağmen, kamuoyunun bir kesiminde ise savaşa karşı ilgisizlik göze çarpmaktadır. Bu durum kamuoyunun kanaatinde propagandanın ne ölçüde başarıya ulaştığını göstermesi bakımından da önemlidir. Bu çalışma Balkan Savaşları esnasında Osmanlı kamuoyunun savaşa karşı olan tutumunu ortaya koyabilmek amacıyla hazırlanmıştır. Aynı zamanda, Osmanlı kamuoyunun savaşa karşı olan tutumu değerlendirilirken, bu tutumun nasıl yönlendirilmeye çalışıldığı incelenmiş, propaganda yöntemleri dönemin önemli yayın kuruluşları ve arşiv belgelerine göre ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The 20th century, along with many developments, caused many renewals about the content and type of causes of wars. In this era, pitched battles occuring by the confrontation of two armies in a field was replaced by trench warfares. By shifting from the pitched battles to trenches, wars got longer. The obligations like financing of the prolonged wars, the supply of soldiers, ammunition and food increased the importance of the help coming from the rearguard. In this conditions, the supply of needs of armies is closely relevant with the public opinion in rearguard. In this regard, a case that a mass of people living in rearguard supports a war or stays uninterested to a war, became one of the important factors which determine the fate of a war. That a people supports a war is closely relevant with its being persuaded. The supply of the needs of a fighting army requires devotion. It can't be expected that an unpersuaded people shows devotion, so it became compulsory to apply persuasion methods. Persuasion methods targeted for a mass of people is called propaganda.With regard to the Ottoman Empire, The Balkan Wars (1912-1913) which happened just before the First World War and was regarded as a rehearsal of this war, is not only consist of battles fought against four Balkan states (Bulgaria, Greece, Serbia and Montenegro) that united against the Ottoman Empire. The struggles experienced in war fronts constituted an aspect of the war and another aspect of the war was effort in rearguard done to support the army. Upon the appearence of the possibility of the start of the war, the Ottoman public opinion supported the army evidently. The first sign of this support is the pro-war public meetings attended by great masses of people inside and outside the Ottoman frontiers. The support was not limited only to those meetings, the public opinion supported the war and army by in-kind and in-cash aids and volunteer joining ups to the army. The propaganda played a key role in public opinion's developing such an attitude towards the war. By means of media institutions, written elements like articles, stories, letters, poems and visual elements like photographs, pictures and cartoons was utilized to guide the public opinion. Also like in the case of the political institutions and especially Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, non-governmental organizations played an active role in guiding the public opinion. Oral propaganda towards people, like public meetings in squares, preaches in mosques, conferences in halls, were applied in this era. Although the army in Balkan Wars was supported by great masses of people, an indifference towards the war in a part of public opinion draws the attention. This case is important in terms of showing to what extent propaganda towards public opinion became successful.This study was made to show the Ottoman public opinion's attitude towards the war during the Balkan Wars. At the same time, when we assess the Ottoman public opinion's attitude towards the war, it was studied how this attitude was tried to be guided and it was tried to show propaganda methods according to the important media institutions and archive documents of the era.