Hayâlî Bey Dîvânı`nın incelenmesi-bağlamlı dizini ve işlevsel sözlüğü

Abstract

Klasik edebiyat sahasında divan metinleri üzerine yapılan inceleme usullerinin gelişmiş bir biçimi olan bağlamlı sözlük çalışmaları, özellikle şair karşılaştırmalarına katkı sağlamasının yanında yüzyıllar içerisinde kullanılan dilin seyrine dair de fikir vermektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar henüz sınırlı olmakla birlikte geliştirilen bilgisayar tabanlı projeler neticesinde divan metinlerinin bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüklerinin hazırlanması, alanda yapılacak olan değerlendirmelerin daha pratik ve sağlam bir zemine oturtulmasına imkân verecektir. Bu doğrultuda `Hayali Bey Divanı Sözlüğü-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük` adlı çalışma bu proje içerisinde belirlenen kurallara uygun olarak sözlüğü hazırlanmış ve elde edilen veriler üzerinden değerlendirmelerde bulunulmuş bir çalışmanın neticesidir. Bu çalışmada divanın, hazırlanan sözlüğü üzerinden ortaya çıkarılan anlam çerçevesi yanında belirlenen proje planı ile Hayali Bey Divanı üzerine genel bir yorum çalışması yapılmıştır. İncelemede Hayali Bey Divanı temele alınarak `kelimelerin anlam açısından değerlendirilmesi, dil ve üslup özellikleri ve şekil incelemesi` başlıkları altında divanın anlam ve dil özelliklerini ortaya koyan bir metot takip edilmiştir. Divanın diline ait hususiyetlerin oran olarak nasıl bir göstergeye sahip olduğu her unsur özelinde belirlenmiş ve bu veriler çerçevesinde 15, 16 ve 17. yüzyılın önde gelen şairleri üzerinden değerlendirmeler yapılarak karşılaştırmalı bir çalışma ortaya çıkarılmıştır.

Studies of concordance which is a developed type of the investigation methods carried out on divan texts in the area of classic literature also give an idea about the course of language used within centuries especially as well as assisting the poet comparisons. The studies performed in this field is limited at present, but as the result of developed computer based projects, preparing the concordance and functional dictionaries of divan texts will make the evaluations to be carried out in the field built on a more practical and solid ground. So, the study named `Hayali Bey Divan Dictionary – Concordance and Functional Dictionary` was prepared as dictionary according to the rules setermined within this project, and evaluations were performed on the data obtained. In this study, a general comment study has been performed on Hayali Bey Divan by the project plan determined beside meaning framework revealed from the dictionary of divan prepared. In the research, basing Hayali Bey Divan, a method has been practiced pointing out the meaning and language characteristics of divan under the titles `Evaluating the Words in Terms of Meaning, Language and Stile Features and Shape Examining`. Every factor what type of an indicator the subjects about the language of divan have as rate has been informally determined, and in the framework of these data, evaluations have been carried out through the leading poets of 15, 16, and 17th centuries, and a comperative study has been performed.