Türkiye`de buğday piyasası: TMO alımlarının ekonometrik analizi

Abstract

Bu çalışmada Türkiye buğday piyasası ve Türkiye'de üreticileri desteklemede bir devlet politikası aracı olarak kullanılan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) alım politikası analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında ilk olarak tarımsal desteklemede kullanılan politika araçları teorik bir çerçevede ele alınarak destekleme alımlarına ilişkin diğer ülke tecrübelerinden dersler çıkarılabilmesi amacıyla ülke örnekleri incelenmiştir. Çalışmanın devamında Türkiye buğday piyasası ve TMO'nun piyasadaki faaliyetleri tarihsel bir perspektifle detaylı bir şekilde incelendikten sonra TMO alımlarını etkilediği düşünülen değişkenler kullanılarak ekonometrik analiz yapılmıştır. Bu doğrultuda, TMO buğday alımlarının buğday üretim miktarı, buğday fiyatı, TMO buğday alım fiyatı ve dünya buğday fiyatlarıyla olan ilişkisi incelenmiştir. İlk olarak, VAR yöntemiyle TMO buğday alım miktarı üzerinde diğer değişkenlerin kısa dönemli etkileri araştırılmıştır. VAR modelinden elde edilen etki tepki analizi sonuçlarına göre üretim miktarında ve TMO buğday alım fiyatlarında yaşanan pozitif bir şok TMO buğday alım miktarını artırmakta, buğday fiyatları ve dünya fiyatlarında yaşanan pozitif bir şok TMO buğday alım miktarını azaltmaktadır. Varyans ayrıştırması sonuçları incelendiğinde, TMO alımlarının esas itibarıyla buğday üretim miktarı ve kendisinden kaynaklandığı görülmektedir. İkinci olarak ARDL sınır testi yaklaşımıyla TMO buğday alım miktarı ve diğer değişkenler arasındaki eşbütünleşme ilişkisi araştırılmıştır. ARDL sınır testi sonuçlarına göre uzun dönemde, TMO buğday alım miktarı üzerinde; buğday üretim miktarı ve TMO buğday alım fiyatları pozitif ve anlamlı, buğday fiyatları negatif ve anlamlı bir etkiye sahiptir. Uzun dönemde TMO buğday alım miktarı üzerinde dünya fiyatları negatif bir etkiye sahip olmakla birlikte bu etki anlamsız bulunmuştur. Hata düzeltme modeli sonuçlarına göre kısa dönemli herhangi bir şokun etkisi uzun dönemde oldukça hızlı bir şekilde kaybolmaktadır.

In this study, Turkish wheat market and wheat purchasing policy of Turkish Grain Board (TMO) which is used as a means of government policy in support of producers in Turkey, has been analyzed. Within the scope of the study, firstly the policy instruments used in agricultural support are considered in a theoretical framework and country practices are examined in order to draw lessons from other country experiences related to support purchases. The study continues with the detailed overview of Turkish wheat market and actions of TMO within a historical perspective and an econometric study based on variables effecting purchasing policy applied by TMO. Within this context, the relation between TMO wheat purchases and domestic production, domestic wheat prices, TMO wheat purchase prices, world wheat prices are analyzed. Firstly, the short-term effects of other variables on amount of TMO wheat purchase are determined by VAR method. According to the results of impulse response analysis obtained from the VAR model, a positive shock in wheat production and TMO wheat purchase prices increases the amount of TMO's wheat purchase, whereas a positive shock in wheat prices and world prices have negative effects on the TMO's wheat purchases. Variance decomposition results indicate that TMO's purchase amount is primarily affected by wheat production and itself. Secondly, cointegration relationship between TMO's wheat purchases and other variables are analyzed with ARDL bound test. Accordingly, in the long run, wheat production and TMO's wheat purchase prices have positive and significant effects on TMO's wheat purchase amount, while wheat prices have negative and significant effect. In the long run, world prices have a negative effect on the amount of wheat purchases, but this effect is statistically insignificant. According to the results of the error correction model, effect of any short-term shock disappears very quickly in the long run.