XV-XVI. yüzyıllarda Deliorman-Tozluk hattında Osmanlı yerleşmesi (Fetih, iskân ve nüfus)

Abstract

Bu çalışmada; XV-XVI. asırlarda 1559 yılına kadarki olan dönemde Niğbolu Sancağı'na tabi Niğbolu, Şumnu, Hezargrad ve Rusçuk kazalarının Osmanlı fetihlerinden sonraki iskân ve demografik yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma esas itibarıyla tahrir defterlerinin yapısı ve bu defterlerden elde edilen verilere göre dört bölüm altında ele alınmıştır. Bahsi geçen defterlerin içerdiği verilerin tespiti ve analizi oldukça kapsamlıdır. Bu çalışmanın özünü; Osmanlı Devleti'nin yeni fethettiği Bulgaristan toprakları ve devamındaki iskân hareketi sonucu bölgedeki nüfus yapısını ortaya koymak oluşturmaktadır. Gayrımüslim bir sahaya gelen Müslümanların yerel yerleşimcilere göre oranı, hareket alanları ve yerleşimlerin yapısı ve sayısı Osmanlı iskânı konusunda önemli veriler sunmaktadır. Yeni yerleşim sahalarının özellikleri, bahsi geçen iki dinî grubun beraber yaşama şekilleri ve oranları, kırsal ya da merkezde yerleşim alanlarının genişlemesi ya da küçülmesi ve yerleşim ve nüfus sayılarındaki değişim defterlerden hareketle kronoloik oarak analize tabi tutulmuştur. Bulgar toprakarında Osmanlı'dan önce varlığını koruyan ve Osmanlı fethinden sonra sisteme dâhil edilen voynuk ve baştina teşkilatının yine iskân ve yerli ahalinin Osmanlı sistemine nasıl dâhil edilmeye çalışıldığını anlamada önemli kayıtlar sunduğu görülmüştür. Fetihten önce bölgede yer alan halk ve askerî unsurların yanısıra yeni göçler ve beraberinde getirdiği yerleşme ve merkez-taşra ilişkisinin kurulmasında askerî ve idarî görevlilerin özellikleri ve sistemde nerede yer aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda öncelikle bölgeyi tarihî ve coğrafî olarak tanımak amacıyla ilk bölüm çalışılan bölgenin Bulgar hâkimiyeti altında olduğu dönemdeki tarihi, bölgeye Türklerin ilk gelişi ve Osmanlı'nın bölgeyi fetih sürecini içermektedir. İkinci bölümde; çalışma sahasını teşkil eden bölgenin tarihî ve coğrafî yapısı ele alınmıştır. Üçüncü bölümde idari yapı ve askeri teşkilat ele alınmış, askeri unsurlar ve diğer görevliler ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde çalışmanın zaman aralığı içerisinde bulunan arşiv defterleri kronolojik olarak tek tek incelenmiş, her kaza kendi içerisinde merkezden taşraya doğru gidilerek yerleşmelerin özellikleri ve nüfus yapısı ortaya konmaya çalışılmıştır. Beşinci bölümde toprak sistemi mirî arazleri ouşturan has ve zeamet, tımar dirlikleri ve tımarlı sipahiler ve vakıf köyler ile gayrımüslimlere ait baştina çiftlikleri şeklinde incelenmiştir. Son olarak altıncı bölümde köyler ve köylerdeki nüfus yapısı her kazanın kendi içerisinde elde edilen verilerden hareketle yıllara göre kıyaslamaya tabi tutulmuştur. Kazalardaki köy yerleşmeleri, Müslüman-gayrımüslim nüfus yapısı ve iskânı değişimleri ve gelişimleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ekler kısmında çalışma bölgesinde yer alan defterlerde kayıtlı köylerin bir listesi, harita ve fotoğraflar bulunmaktadır.

This work; XV-XVI. In the period up to 1559, the settlement and demographic structure of the Nikopol, Şumen, Razgrad, and Ruse accidents under the Nikopol Sanjak were examined after the Ottoman conquests. The research was conducted in four chapters according to the structure and the data obtained from these books. The identification and analysis of the data contained in these books is very comprehensive. The essence of this work; The new conquest of the Ottoman Empire and the subsequent settlement of the population in the region as a result of the settlement of the population constitutes. The proportion of Muslims who came to a non-Muslim area compared to local settlers, the areas of movement and the structure and number of settlements offer important data on the Ottoman resettlement. The characteristics of the new settlement areas, the ways of living together and the proportions of the two religious groups, the expansion or enlargement of the rural or central settlement areas and the change in the number of settlements and population were analyzed chronologically. It was observed that the voynuk and the headland organization, which maintained its existence in the Bulgarian territory before the Ottoman Empire and was included in the system after the Ottoman conquest, provided important records in understanding how the settlement and indigenous people were tried to be included in the Ottoman system. In addition to the people and military elements in the region before the conquest, it was tried to determine the characteristics of the military and administrative officials in the establishment of the new migrations and the relationship between the settlements and the central-provincial relationship. In this sense, in order to recognize the region as historical and geographical, the history of the region where the first section was under Bulgarian domination, the first arrival of the Turks in the region and the Ottoman conquest process. In the second part; The historical and geographical structure of the region constituting the working area has been discussed. In the third chapter, administrative structure and military organization were discussed, military elements and other officials were evaluated in detail. In the fourth chapter, the archives of the study were examined chronologically and the characteristics of the settlements and the population structure were investigated. In the fifth chapter, the soil system has been studied in the form of the zeamet, grooming rituals and pinned sipahis, the foundation villages and the non-Muslims' head farms. Finally, in the sixth chapter, the population structure in villages and villages was compared to the years according to the data obtained from each accident. Village settlements, non-Muslim population structure and settlement changes and developments in accidents have been tried to be revealed. In the appendices section, there is a list of the villages registered in the books in the study area, maps and photographs.