19. yüzyılda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Suyolu taşımacılığı

Abstract

Bu çalışmada 19. yüzyılda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki su yolu taşımacılığı anlatılmaktadır. Fırat ve Dicle nehirlerinde Asurlulardan itibaren geleneksel yöntemlerle yapılan taşımacılık Sanayi İnkılabı'yla birlikte buharlı gemilerle yapılmaya başlandı. İngilizlerin sömürgelerine giden yol üzerinde olması nedeniyle bu nehirler, İngilizlerin ilgisini çekmiştir. Başlangıçta sömürge yolu üzerinde olması yüzünden İngilizlerin ilgisini çeken bölge, ardından sahip olduğu ticari potansiyel nedeniyle daha da önem kazandı. Henry Blosse Lynch önderliğinde kurulan Lynch Kumpanyası bölge ticaretinde ve nehir taşımacılığında söz sahibi oldu. Hatta zamanla Lynch Kumpanyası, Fırat ve Dicle taşımacılığında tekel oldu. Osmanlı Devleti burada nakliyat yapmak üzere çeşitli girişimlerde bulunmuş, idareler kurmuştur. Ancak bu girişimler, hem siyasi nüfuzları hem de teknolojik avantajları nedeniyle İngilizlerin gerisinde kalmıştır. Dönemin teknolojik gelişmeleri nehir yolunun kara yoluna tercih edilmesine neden olmuştur. Güneydoğu Anadolu'da bulunan ve Anadolu'nun en büyük gölü olan Van Gölü sahilinde dört şehir ve pek çok yerleşim yeri vardır. Ayrıca gölde dört tane de ada vardır ve bunların bazılarında manastır bulunmaktadır. Bölgenin engebeli yapısı ve kışın uzun süreler boyunca kar altında kalması kara taşımacılığını zorlaştırmaktadır. Van Gölü'nde 19. yüzyıl öncesinde de taşımacılık faaliyetleri söz konusudur. Ancak bu zamanlardaki gemiler yelkenle veya kürekle idare edildiğinden zaman kaybı söz konusuydu. Buharlı gemilerle yapılacak taşımacılığın bölgeye sağlayacağı idari, askeri ve ticari faydalar nedeniyle önce Van ahalisinden Artin Sarrafyan ve Abraham Kavafyan adlı iki müteşebbis taşımacılık imtiyazı talebinde bulundular. Başlangıçta devlet bu şahıslarla imtiyaz mukavelesi imzalasa da daha sonra bu durum bilinçli olarak sürüncemede bırakılmıştır. Ardından devlet kendi adına taşımacılık yapma girişiminde bulunmuş ancak bu teşebbüs de sonuçsuz kalmıştır. Bu tezde bölgede Osmanlı Devleti'nin, İngilizlerin ve yerel halkın, Fırat ve Dicle nehirleri üzerinden, bölgenin ticari potansiyelini kullanma teşebbüsleri ile Van Gölü'ndeki taşımacılık teşebbüsleri ve bunun bölgeye olan etkileri tartışılmıştır.

In this study, it is explained water transportation in the Eastern and the South Eastern Anatolian Regions in the 19th century. The transportation in which people have been initially engaged by using traditional methods was began to be engaged in by people with steamships as of Industrial Revolution. The English have been interested these rivers due to their location on colonial roads. The region in which has been initially interested by the English because of its location on colonial roads, afterwards, gained further importance due to their trade potentials. Lynch Company which was established under leadership of Henry Blosse Lynch had a say in regional trade and river transportation. Furthermore, in due course, Lynch Company became a monopoly in river transportation on Euphrates and Tigris Rivers. Ottoman Empire undertook an various enterprises to be engaged in transportation here and established some administrations. However, these enterprises got behind the British enterprises because of their political influences and technological advantages. Lake Van, located in Southeast Anatolia, is the largest lake of Anatolia and is adjacent to four cities and several settlements. Lake Van contains 4 islands, some of which have monasteries built upon them. As the rugged terrain and the rough winters make land transport difficult and at times unfeasible, Lake Van has been used for transport since the nineteenth century. However, rowing and sailing boats were known to be inefficient and could lead to delays in transport, which led two Van entrepreneurs, Artin Sarrafyan and Abraham Kavafyan, to propose the use of steamboats for transportation, citing potential benefits of efficient transport to administrative, military and commercial affairs. Initially, the local government agreed to a contract of concession, only to deliberately procrastinate the process. The government also made similar attempts to improve transport later on, however, these attempts remained inconclusive. In this study, we will discuss the efforts by the Ottoman government, the locals and the British to realize the regional commercial potential of Southeast Anatolia through improving transportation via the Tigris–Euphrates river system and Lake Van, and the consequent impacts on the district.