Türkiye`de kooperatif düşüncesinin evrimi ve tarımsal kooperatifçilik

Abstract

ÖZET Bu tez, Türkiye'de kooperatif düşüncesinin ve hareketinin gelişim aşamalarını tarımsal kooperatifçilik konusunu esas alarak incelemektedir. Tezin amacı, başlangıcından itibaren kooperatif harekette görülen ilerleme ve gerilemeleri açıklamak, düşünceleriyle bu harekete katkısı olanları da vurgulayarak bir değerlendirme yapmaktır. Meşrutiyet yıllarında ve öncesinde kooperatif düşüncesindeki gelişim, çıkarılan gazete, dergi, kitap ve makalelerde ortaya atılan fikirlerle önemli bir ivme kazanmıştır. Atatürk, Cumhuriyet yıllarında kooperatif harekete desteğini kurulan kooperatiflerin bizzat ortağı olarak göstermiş ve bu yıllarda hareket, yapılan yasal düzenlemelerle hayat bulmuştur. 1929 ve 1935 yıllarında çıkarılan tarım kredi ve tarım satış kooperatifleri kanunları ile Türkiye'deki kooperatiflerin sayılarında önemli artışlar görülmüştür. 1950'li yıllara gelinceye kadar kooperatif düşüncede yaşanan bu hızlı gelişim, daha sonraki yıllarda çıkarılan kanunlarda ve düzenlenen planlarda kendini göstermeye başlamıştır. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununun çıkarılması ile birlikte kooperatifler, üst örgütlenmeyle güçlenmeye başlamışlardır. Kooperatifçilik hareketinin 1970'li yıllardan sonra parti söylemlerinde yerini alması ve köy kalkınma kooperatiflerinin gelişme göstermesi önem taşıyan olaylardandır. Kooperatifler Bakanlığı isminin kaldırılması ve Köy-Koop'un kapatılması yaşanan olumsuz gelişmelerdendir. Kalkınma planlan içerisinde kooperatifçilik düşüncesine gereken değer verilememiştir. Çıkarılmış olan kanunların bazı hükümlerinde yapılan değişiklikler ve son olarak da 2000 yılında çıkarılan Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri ile ilgili kanunla birlikte, kooperatifçilik hareketinde yeniden yapılanma amacıyla gerekli olan yasal çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Meşrutiyet ve Cumhuriyet yıllarında kooperatif düşüncede yaşanan gelişim ile günümüzdeki durum karşılaştırıldığında, çok büyük sorunlar yaşandığı ve kooperatifçiliğe gereken önemin verilmediği görülmektedir. Bu tezde, tarımsal alanda `kooperatif düşünce`nin gelişimi, kooperatif düşüncede önemli yeri olan belli başlıisimler ve eserler çerçevesinde ele alınmaya çalışılmıştır. Konunun bütünlüğünün bozulmaması için son yıllardaki durum, genel olarak değerlendirilmiştir. Bu yöntem çerçevesinde Türkiye'de Kooperatif Düşüncesinin Evrimi'ni, tarımsal kooperatifçilik hareketini esas alarak, ortaya koymaya ve yaşanan temel gelişmeleri vurgulamaya çalıştım.

ABSTRACT This thesis studies the stages of development of the concept and practice of cooperatives in Turkey. Agricultural co-operatives were taken as basis and the issue was evaluated accordingly. The goal of the thesis is to make an over-all evaluation by taking into consideration the improvements as well as reverse trends in co-operative development since its beginning stages and also by mentioning the persons who contributed considerably to this practice with their ideas. The developments in the idea of co-operatives during the Constitutional Period and even earlier had accelerated through the views revealed in contemporary media, that is in magazines, books and articles. Atatürk had showed his support to the co-operative movement during the Republic by actually becoming a member of the established co-operatives and it was in these years that the movement had become a reality by means of new legal arrangements. The number of co-operatives has increased in good deal in Turkey after enactment of the Laws on Agricultural Credit and Agricultural Sales Co-operatives in 1929 and 1935. Such speedy development in the idea of co-operatives until 1950's has had its impacts on the laws and planning of later years. The co-operatives have started to gain more power by forming upper organisational frameworks as the Law numbered 1 163 on Co-operatives was put in force. The remarkable events in the co-operative movement after 1970's were that the matter started to be uttered in political partly speeches and that village development co operatives started to grow in number. The adverse developments include the cancellation of the name of the Ministry of Cooperatives and shut down of Köy-Koop (village co-operatives). Furthermore, the necessary attention was not paid to the idea of co-operatives within development plans. With the modifications made on some provisions of the current laws and finally the law enacted in 2000 on Agricultural Sales Co-operatives and Unions, a legal framework was meant to be established in the co operative movement to reorganise itself.When the developments in the idea of co-operatives during the Constitutional Period and during the Republic Area are compared with the recent developments, it becomes obvious that big problems are being faced today and that the idea of co operatives does not now get the attention it deserves. In this thesis, an attempt was made to examine the development of co-operatives in agriculture within the framework of significant names who hold important places in the field of co-operatives and their respective works. To avoid impairment in the subject, the situation in recent years has been evaluated in general terms. Finally, by means of this method, I have tried to reveal the evolution of the Idea of Co-operatives in Turkey based on the movement of Agricultural Co-operatives and to emphasise the basic trends on the issue.