Tek Parti Döneminde inhisarlar, 1923-1946

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı döneminden İkinci Dünya Savaşı?nın sonuna kadar olan dönemde inhisarların tarihsel gelişim süreçleri içerisinde Türkiye?ye katkıları, halka etkisi iktisadi politikalar içerisindeki konumu ve meclisteki akisleri anlatıldı. Çalışmada ele alınan konu, birincil, ikincil ve resmi kaynaklar ile istatistiki verilerden faydalanılarak incelendi.Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu?ndan yıkılmış bir ekonomik miras devraldı. 1923 yılında toplanan İzmir İktisat Kongresi?nde, kurulan yeni devletin ekonomik modeli kararlaştırıldı ve Lozan Barış Antlaşması?nın ekonomik sınırlandırmalarına rağmen Dünya ekonomik buhranına kadar sürecek liberal bir dönem uygulamaya konuldu. Bu dönemde Duyun-u Umumiye?nin tasfiyesi ile bünyesinde bulunan tekeller Türkiye Cumhuriyet?inin kontrolüne alındı. Rejim bu İnhisarları millileştirerek dönemin yapısı gereği özel şirketlere devretti. Yönetim, bir takım inhisarları yabancı sermayeye bırakırken İttihat ve Terakki?den kalan anlayışla milli burjuvazi yaratma eğiliminde Türk anonim şirketlerine ihale etti. Teşvik-i Sanayi Kanunu gibi çeşitli özendirici uygulamalara rağmen dönemin olumsuz koşulları ve 1929 dünya ekonomik krizi nedeniyle ekonomide beklenilen gelişme sağlanamadı. Bunun üzerine 1930 yılından itibaren siyasi, ekonomik ve toplumsal boyutları daha sık tartışma konusu edilen devletçilik modeline geçildi. Devlet eliyle kalkınmada inhisarlar özel şirketlerden alınarak devlet tekelleri doğrudan kendisi yönetmeye başladı hatta bu dönemde inhisarlar bakanlığı kuruldu. İkinci Dünya Savaşı sırasında konulan ağır vergiler bir şekilde inhisarlara da yansıtıldı. Bu dönemde bütçenin önemli bir kısmını inhisar gelirleri oluşturdu.

In this study, in the period from Otoman period to the until the end of the World War II, during the historical development monopolies? contributions to Turkey, effects to the nation and the places in the economic policies were told. The case handed in this study, was examined by using the first, second and formal statistical datas.Turkish Republic took over a decayed economic heritage from the Otoman Empire. In 1923 ?zmir Economic Kongress, the new state?s economic model was decided and despite of the Lozan Peace Treaty?s economic restritions, a liberal system was practised until the world economic depression. In this period the monopolies belonged to the Duyun-u Umimiye remained to Turkish republic. The regime made these monopolies national and gave them to the private companies. While some monopolies were given to the foregin capital, the others were given the Turkish anonymous companies with the thoughts of create national bourgeois taken from Ittihat ve Terakki. Despite of the incentive practices like Tevsik-i Sanayi Kanunu, because oh the negative conditions of the period and 1929 World economic depression, expected developments in economy were not provided. Whereupon after 1930, ?statism? model whose political, social and economic directions were more dicussed, was practised. State took monopolies from the private companies and it directed them, indeed Monopoly Ministry was founded in this period. The taxes which given in the World War II were reflected to the monopolies in some way. The important part of the budget were monopoly incomes.